| Title: | Booklet Of Copy? Latin Poems/Exercises, Part Two |
|---|---|
| Dating: | undated |
| Ref: | 50/18/1A-90B: 1A-B, 31B-32B, 65A-66B, 87B, 90A-B BLANK |
| Notes: | Continued from 50/18/1. |
[50/18/33A]
IN FRVCTVS OCIJ
Qvi vult<cupit> vitare turpes<foeda> lapsus<crimina>
Et serio odit vitia <odio habet vitium>
Honestos labores faciat <operas non renuat ferre<tollerare>>
Qvos Deus et officium reqvirit<postulat>
Nam qvi ocio ignavo deditus <jocia desidiosa secutus>
Nihil prorsus agit <Nil agit et proijcit manus ignavas>
Tandem male agere incipit <ad male patrare<patranuum> convertitur>
Et in varia seclera <in omne scelus> ruit<præceps<velut>>
coerus
Idem exemplo Agisthie illustratum
Cum alii Græci ad trojam profectj <apud Iliam pugnabant armis>
<Bella cum labore magno gerunt.>
Belli laboribus occupatj essent.
Ægisthus domi delitescent <apto focum residens>
Ignavo ocio vatabat <voluit seqvi ocia desidiosa.>.
Et qvia non<haud> poterat nihil agere <tempus vanum traducere,>
dimittere
Malè agere coepit <conversus ad mala patrat pessima qvæque>
[50/18/33B]
<foedera lecti illicito coetu temerat>
Atque adulterio turpissimo se contaminavit
Qvod ipsi postea interitum<perniciem<necem>> attulit<tulit>
Ejusdem tertia variatio ab
exemple Achillis.
Achilles<Pellides> qvam diu <donec> arma tractavit
<Clarus fuit honore Martis ante omnes.>
Fortitudinis laude omnes vicit.
<misso bello secutus ocia lenta.>
Sed cum â bello ocium haberet.
<Cupidinibus cæcis indulget <Nugis tuis Cupido blande,vacat>>
Amore indulgere coepit.
Et virtutis suæ ac nominis oblitus<immemor>
<pugna manus lentas abstinet.>
A proelio prorsus abstinuit
Qvin omisso<relictis> manifesto hoste<hostibus>
Amices oppugnare instituit. <issuis arma inferre <bella>>
movere
Ejusdem qvarta
variatio ab
exemplo
<qvi terruit marte. Simsonis Philisthæos hostes>
Simson terror iste Philisthæorum
Et murus populi Israel <fuit murus aheneus Isacidum>
[50/18/34A]
Cum otio et amori se daret.
Nihil agendo malè egit.
Et qvi <ante> mille Philisthæos solus fuderat
<foemines jugo colla [illeg.word] paret>
Mulierculæ arbitrio se subjecit
<cuius deliciis victus superatus hosti>
A qva subpigato et hostibus traditus
In tristi<gravi> servitute<servitio> vitam finit.
Qvinta variatio ab exemplo
<David tantus Davidis vir admisit>
Qvid Davidi tanto viro accidit
Cum otio indulgeret <Dum otia vitæ inertis<liberioris> agit>
Nonnè adulterio se polluit
Alterius conjuge raptâ
<ignorat qvâ artê tegat <occultare qveat>>
Qvod facinus dum non potest tegere
Virum etiam ejus [deletion] ê medio tollit.
<facinus prioris sat<TRANS SWITCH="2"></TRANS> grande<TRANS SWITCH="3"></TRANS> peccato<TRANS SWITCH="1"></TRANS>>
Atque ita unum peccatum satis grande
Alio majori cumulat.
Sexta variatio per simile
<Sicut [undas qviescere usas?] <otia qvâ qviescente.>>
Velut aqva si non moveatur
Sed perpetuo qviescat <Immota stet maneatque in ripis suis>
<Corrumpitur mox vitium capit<capiens putrescit>>
Corrumpi et putrescere solet
<virus suum exhalans per loca multa>
<proxima [qvæque?] foetore suo inficit>
Et ingratum foetorem exhalat.
[50/18/34B]
<vitæ desidis ocio seqvitur>
Sic homo<defes> qvi in ocio vivit<pura<ignava> ocia sectatur>
<Nec facit qvod officium jubet <munia, jussa officij.>>
Ac labores officij omittit
Nil nisi male agens <prorsus nisi crimina turpia patrans>
Ingratam de se famam excitat<concitat<spargit>>
Septima variatio
â præcipuis
peccatis cum
ocio
conjunctis
<rumpunt foedera lecti socialis>
<gaudet temerare thalamum pigalem>
Qvod multi se adulterio contaminant
Et famam suam prostituunt <Nec contaminare metuunt.>
Qvod sangvine fuso coedes committunt
<multa nefanda <tetra crimina> solent patrare>
Et alia scelera perpetrant.
Id plerumque ex ocio fieri solet <ocia desidis vitæ efficiunt.>
<exemplis dies qvotidiana [deletion] docet>
Vt exempla plurima testantur
Nullis enim magis insidiatur Diabolus <insidias struit Dæmones>
[artus?]
<qvibus vita ignava solet placere.>
Qvam qvos videt ociosos <delectant ocia pigra>
Octava variatio
per Antithesin
effectorum
turpis ocij et
honesti negotij
[50/18/35A]
Qvi otio turpi est deditus
<accersit sibi magna pericula>
<expositus est <solet esse> magnis malis>
In magno versatur periculo
Nam et vitæ suæ et famæ nocet.
Et facultates suas perdit.
Qvi verò officium suum faciens.
<non agit vitam ingovam absque labore>
Honestis laboribus suis vacat.
Is est benè valet et bene acidit <salva fama>.
<opes partas <qvas conqvisivit>>
Et facultates suas servat et auget.
Nona variatio superiora
omnia concludens
Ocia præcipitant homines inscelera<crimina<turpia facta>>
Eadem detinet <solent detinere> eos in sceleribus<vitiis>
<Ex vitâ deside ---- nascuntur existunt <sæpe solent nasci>>
Ocium parit scelera.
<ocia dant alimenta scelere <ocia oluntur foventur.>>
Ocium olit scelera.
Qvi vult evitare scelera
<Non studeat seqvi ocia pigra <desidiosa.>.>
Vitet ocium.
[50/18/35B]
Qvi vult eluctari<emergere> ê sceleribus<vitiis>
<permutet ocia <abijciat ocia> pigra labore>
Abrumpat ocium
In virtutis et
sapientiæ
copulatione
Is verè <alios> est virtute præditus<supereminet<præcellit>>
<vitam agit liber crimine <potest cavere vitia<ocie prava>>>
Qvi fugit ocia <[caute?] fugit qua novit fugienda>.
<sapit et meretur dici sapiens>
Is verè sapiens dici pote <dignus est<fuerit> nomine sapientis>
<nil agit absque<sine> consilio.>
Qvi nihil stulte facit
<virtutem<virtutis semina> qværit post nummos>
Sed qvi virtuti [præfert?altered] pecuniam
<neqvit habere nomen viri boni>
Ille non est vir bonus <solet censeri vere bonus>.
Sicut<Vt> qvi rectum consilium <meliora momentem> contemnit
<Minime pote habere nomen prudentis<[providus?]>>
Non debet haberi sapiens
In verum usum
sapientiæ.
<Qvicunque ingenio eminet super alios>
Qvi plus alijs sapit
Merito magnific. etc. Vide Variationem qvartam
IN VSVM Doctrinæ et sapientiæ
[50/18/36A]
IN FRVCTVM VERÆ VIRTVTIS
<integer vitæ scelerisque purus>
Qvi honeste et inculpate vivit
Nec alijs nocere studet <parare damna>.
Nec trepidat nec animo angitur <animo constant frangitur.>
<diræ sortis tela<picula>>
Cum sors adversa ipsum premit<petunt>.
<metuans iras horret<horrere solet.>>
Nec improborum minas expavescit.
Aut insidias formidat<vimque dolumque trepidat<timet>>.
Sed virtute et innocentia<innocuis moribus<innocua vita>> sua
tutus
<in rebus adversis vincit<abit victor>>
Adversa omnia superat
Idem Antithesi
Illustratum.
<qvem accusat mens male conscia>
<qvi premitur scelere admisto>
<cui mens est conscia sceleris>
Qvi scelus aliqvod admittit
<hunc cruciat, examinat>
<illius animum excruciat pavor>
<vel ad strepitum folij pavet>
Ille semper timet
<vires copia divitis avarj <argenti et auri pondus>>
<robur <dividijs<divitiæ, aurum> robora belli>>
Nec potentiâ opibus [attarmis?]
<adimunt cordi dura specula metus>
<exemerant<evacuant> pectora, corda metu, trepido.>
<ab hoc metu liber esse potest.>
Timore illo liberari potest.
[50/18/36B]
<qvisvqis ergo expertem<vacuam> timoris <placide gaudet>>
traducere
Qvi igitur tranqvillam<placidam> expetit vitam.
<Vt virtute sic pietate colat<excolat> animum>
Is virtuti et pietati studeat
<vita carens <expers sceleris> vicio et mens conscia<bene censum>>
sibi recti
<nil conscire sibi nulla pallescere culpâ>
Nam conscientia bona
<Est<Erit> hominis maiorus<[illeg.]> aheneus<firma.>>
Firmissimum est propugnaculum.
IN VIM VIRTVTIS. ex hemistichio
Ovidiano Metam. 14 Invia
virtuti nulla
est via.
<non qvicqvam<non ulla res> munitum sub sole>
<nil adeo firmis viribus repertum non sub coelo>
Nihil tam validum est in mundo
<Qvam qveat sibi subdere<subijcere<superare<subiugare>>>>
virtus
Qvod non subigat virtus
<labori studet nunqvam cessans>
<Ex labore laudem qværens>
Qvæ laborem laudi sibi ducens
<ocia pigra seqvi turpe sibi ducit> <turpibus annum erat>
Desidiam autem in vicio ponens
<nulla pericla timens subit ardua <fortiter audet aggreditur>>
Magna animo<ausu> subire solet
<nimium metuenda putat.>
<vulgus habere solet pro nimium horrendis>
Qvæ vulgo horrenda videntur <incutiunt metum>.
[50/18/37A]
<sternit amotis<remotis> qvæ poterant obstare>
Et viam<iter> sibi patefacit<præcludit>.
<Pro [non?] potest penetrare vulgus>
<non est via trita pede mortali.>
Vbi nulla apparet via
In eandem ex Horatio
[b?]. 1. ep. I
Vilius argentum est auro Virtutibus aurum
<[illeg.] preciso superat<excedit> argentum>
<veluti [s.?] ab auro separatur argentum>
Vt aurum preciosius est argento
<auro est magis preciosa <major habenda>>
Sic virtus auro præstantior<aurum vincit>
<fortuna casibus incertis obnoxia>
<viventes casu amittimus>
Quæ nec ullo vitæ casu amittitur.
<vita functos solet deseruisse>
Nec in morte deserit
<qvum furiosa cupido>
<furiosus<inexpletus> amor habendi [irta?]>
Sed humana avaritia hæc evertens.
<Virtuti æqva minus dat extremum locum>
<virtutem in precio suo>
<Virtuti non sinit precium superesse>
Virtutem ultimo ponit loco.
<qvantum præponit magis appetit>
Et qvanto aurum majoris attimat argento <preciosus statuit>
[ducit?]
<argentum statuit melio virtute>
Tanto<sic minus> minoris argento virtute facit<[amat?]>
In eandem â collatione virtutis cum nobilitate.
[50/18/37B]
<Magnum ornamentum<decus> hoc putatur esse>
Magni hoc ab hominibus æstimatur
<nobilibus parentibus <gerat in clypeo stemma nobile>>
Si qvis nobile genere sit natus
<nil iuvat perge sangvine patrum <jactare stemmata,[insignia?]>>
Sed nihil volet nobilitas
<Si destituatur virtute <Ni virtus adsit exolat mentem<animum>>>
<Unica <nobilitat.> et vera nobilitas est>
Virtus enim facit nobilem
<evectos in loco celso constituit>
<evehit, constituit in loco celso>
Et locum sublimiorem habet.
<Qvapropter qvanto major honore qvis habetur>
Qvo igitur majore qvis [est?] dignitate <major qvis habet>
<Hoc magis purum pectus [debet?] habere>
Eo minus debet<decet> habere viciorum.
IN FORTVNÆ VARIETATEM.
ex illo Hesiodi.
Ipsa dies qvandoque parens qvandoque noverca est.
<non vult bene injusta noverca provignis.>
Sicut novercæ oderunt privignos <noverca est inimica>
<mater curat amatque sobolem>
Matres augem bene volunt liberis
<esse punctum remporis>
Ita<sic> non esse tempus<omnis dies> atque commodum<conveniens>
[est?]
<Qvippe hæc hora favet promptius illa premit>
Sed hoc melius illud pejus <hic favet ille premit>
[50/18/38A]
Verum ut novercæ obseqvio sunt vincendæ <vincuntur<expugnantur>>
Matres omni pietate colendæ<fas est coli.>
<temporis commoditate <tempore commodiore> oblatâ utere>
Sic tempore commodo rectè utamur.
Malum bene <rite> ferendo corrigamus<corrige.>.
Idem aliter
Sicut coelum<Iuppiter> nunc est serenum<fulget<ridit> clare>
æthere
<tepidus Auster concitat pluvias aqvas>
<aqvis pluvijs præcipitatur> <ruit omnibus>
Nunc pluviosum et tempestivum.
Sic fortuna<res<sors>> nunc est bona <sunt secunda<ridet vultu>>
sereno
Nunc iterum mala<adversa<iniqva tenet sævis minis>>
<velut facilis coeli clementia svevit.>
Vt igitur<ergo> diuturnam serenitatem.
<procella solet seqvi excipiunt <concitiaræ pluvias graves>>
Pluviæ tandem seqvuntur
<cum fata longe fuerint loeta <longo successu>>
Sic post felicem successum
<tandem et premunt tristia fata.>
Infelix aliqvis casus metuendus.
Ejusdem tertia variatio.
<non idem ventus non semper flat,spirat <temperat aures.>>
Sicut alias alij sunt ventorum flatus
<zephyri spirat Aqvilo fremit <Borea tremunt.>>
Nunc lenes, nunc vehementiores
[50/18/38B]
<fruuntur [tranqvil..? MS edge]<qviete placida>>
Ita res hominum<humanæ> nunc sunt tranqvillæ
<agunt<feruntur> [parciturbine?] motæ>
Nunc nosque turbulenta
<tempora læta [reident?] fato benigno.>
Cum tempus favet rebus tuis.
Recto eo vtere <stude illis conciliare usum.>
Et simul para animum
<Vt ferre qveat sortis afflicatæ spicula.>
Ad obseqvendum malo et adverso
Ejusdem quarta variatio
Sicut mare nunc est tranqvillum
Et facilem præbet navigationem<tutum conciliat iter navigiis>
<fluctus sydera tollit insurgens afluat <magno miscetur [illeg.]>>
Nunc fluctibus insurgentibus æstuares.
Naufragium et mortem intentat<miratur<parit minasque>>
supplicis
<humana simillima mare fontique vario>
Sic vita hominum velut mare<pelagus>
Nunqvam in eodem permanet statu.
Sed nunc tranqvillitate<tranqvilla qviete> fruitur
Nunc varius turbis agitatur <adverse fortis turbine agitur>
<[concutitur?]>
Ejusdem variatio
quinta â duobus dolijs
Iovis apud Homerum
Iliados
ult.
Has rerum humanarum vices.
<Pulcro<apto> figmento pingit>
Eleganter indicat Homerus
[50/18/39A]
<duo vasa ante fores>
Cum ait duo dolia in limine Iovis esse posita<locata>
<Hoc lætijs aliud tristibus datum>
Alterum bonis alterum [deletion] malis plenum.
E quibus res humanas et fortuna temperans
Dona sua pro <ut voluit>libitu distribuit.
Nunc bonis<satis> exhilarans homines
Nunc malis<tristibus> eosdem affligens.
Ejusdem sexta variatio.
â dicto Pindari
in Pythijs
Verum maligne <miscere> hæc temperare Iovem [dnt.?]<[qvematur?]>
Qvi plus malorum<mali> det qvam bonorum<boni>
Et Pindarus Deos incusat<non veretur incusare>
Qvod [illeg.abbrev.] bono duo adjungat mala<[illeg.] iuncta>
Vt si quis vitam suam examinet<annos præteritos subducat<temporis>>
transacti
<sortis accipitis perspiciat>
Ac fortunæ vices expendat
Minima sit [fortuna? altered] portio eorum
<placeans nobis et delectent<exhilarent> nos>
Qvæ ex animi sententia evenerint.
Ejusdem decima variatio superiora concludens
Si igitur nihil tam bonum reperitur <ex omni parte beatum cernis>
Cui non sit mali qvid admixtum
Et rursus nihil est tam malum
Qvod non habet aliquid boni.
Sed hominum culpa<errore> id fieri solet<videmus>
Vt sæpe<sæpius> etiam bona male cedat <mala reddantur>
[50/18/39B]
Ergo benè utamus
Et mala recte ferre discamus
IN FORTVNAM SECUNDAM
Præclarum Dei Donum est secunda fortuna
<ratione conveniente qveat>
Si quis ea recte utatur<rite uti sunt<bene noverit>>
Plerique<multi> autem cum habent<habuere> successus<secundos>
prosperos.
<tenuere modum qvem [ras. monsrat?]>
Non possunt<qveunt> servare modum
<illecebris capti vitam gaudent luxa consumere>
Sed luxuria <in luxum effici> dediti genio indulgent
Et cupiditatibus <atque animis suis> frena laxant
Vnde fit ut ingens Deij donum
Multis valde sit noxium <exitium affert <officiat et exitium>>
ferat
In eadem aliter.
Vt homines præseritia fere spectant
<qvos vices sit habitura sors.>
Ignari sortis futuræ.
Ita nec modum rectum servarem possunt
Seu bona fuerit fortuna seu mala
<sorte favente animos magnos sumunt.>
Sed in rebus secundus nimium efferintur
<nil jam sibi posse necere persvasi.> <[5? illeg.words]>
Nullum jam metuentes casum
In adversis prorsus despondent animum<franguntur animis<frangi>>
solens
Ac si nunqvam futurum esset melius.
[50/18/40A]
Ejusdem declaratio ab exemplo Turni apud Virgilium
Pallantia.
Tumus cum Pallantem obtrumasset.
Arma<armis> et detraxit<exutum spoliat <nudat>>
Et victor in ijs se ostentavit<superbit>
Nullum<nullas> fortunæ metuens mutatione<vices>
Sed ab Ænea postea victus
Iisdem in armis occiditur
[deletion] Et spolia Pallanti detracta<cingula [coesa?] non>
detraxit
Sangvine suo exolvit <deinde moriens>
Ejusdem quarta variatio ab exemplo Hectoris Iliad.[10?]
Hector cum Patroclum in proelio fudisset.
<Prostratum exagitat verbis petit convicijs, approbrijs>
Iacenti odiose insultavit<irridet [illusit?]>
Et arma ipsi detracta induit
Inque ijs se ostentavit <spectandum dedit.>.
Sed ipse ijsdem in armis postea pugnans
Ab Achille vicissim interficitur <Pelidis [abe..e?] coesus>
cadit
Et circa muros Trojæ<Iliacos> raptatur
<pedes trajectos [lora vel fone?] torta ligatus>
Et sedibus ac eqvos alligatus
[50/18/40B]
Ejusdem quinta variatio exemplo Achillis
Iliad X.
Sic Achilles Hectori jacenti insultat<subsannat>
<horrendis ait minitatus>
E atrocibus verbis minatur
Qvod corpus ejus canibus et volucribus projectum.
Nolit reddere parentibus.
Ipse interea nesciens fati suj.
Qvod non procul aberat
Nam postea ad Trojam dolo interfectus <fraudi peremptus>
Non redijt in patriam.
Ejusdem sexta variatio superiora concludens
Qvare cum tam incerta sit fortunæ [illeg.] <dubia variet sortis>
Nemo nimium ipsi credat.
Nunc enim ex voto omnia cedunt<succedunt>
<iterum cuncta adverso tramite ruunt>
Mox rursus omnia sunt contraria.
Cuj fortuna nimium favet eum excoecat.
Et incautum in mala præcipitat <præcipitanter agit>.
Sed vir sapiens fortunæ inconstant iam considerans
Nec secunda effertur nec adversa fringitur.
[50/18/41A]
IN TEMERITATEM.
Vulgi judicio magnus habetur
<grandibus ausis cupit<studet> esse celebris>
<grandia ausa [con...ita?] animo>
Qvi magna affectarj solet
Cui Si qvando fortuna<sors> respondet <comprobat acta eventu læto>
<omnes debent nunc sapere sapuisse.>
<abrilius dr. sapiens.>
Sapientia illius tribuitur
Sed multum<audacia> distat audacia â virtute <>præcepsque est
virtus.
<temere incipiens acta quilibet, sapit>
<temerarius potest dici prudes>
<præceps poti habere nomen prudentis>
Nec temeritas miscetur cum prudentia
Hæc enim <illa prudens> consilio omnia agit<tacit>.
<ineps mentis consilijque ruit rectj>
<præceps sine mente ruit>
Illa impetu coeto fertur.
In eandem ex usu Persij Satyra. 4.
Tecum habita, et noris qvam sit tibi curta suppellea.
Sæpe quis multum sibi arrogat<[ignibus?] ausis.>
Et[deletion] alijs longe se præfert<putat esse majorem.>
<præstare debet qui jactas>
Sed qvando ad rem ventum est <cum res factum regerit>
Tunc sentit quid sibi desit<quam parva<curta> sit sibi copia>
[50/18/41B]
Ne igitur alios contemnamus<velimus extenuare>
<nostræ<nos> altius ac par est tollere.>
Et nobis nobis nimium tribuamus
<ac proprias vires expendere discat>
<secum habitet in se descendat>
Qvisque vires suas ipse exploret
<fastum exsciat<sciat deposuisse>>
Et modestius sentire discat
Ejusdem tertia variatio per [conlationem?] sapientis cum stultis
Vir sapies<Qvi sapit> vires suas prius explorat.
Et quid ferre<tolerare> possit considerat<caute perpedit>
<operi magnus admovet>
Postea<post<inde>> ad opus [q?] efficiendum se accingit.
<prius consulta ratione instituit<proposuit>>
Qvod certo judicio suscipiat
Sed stultus <rationis inopus> cum quid ipsi collibuit
<nullo judicio<sine mente> ad qvosvis ruit>
Temere ad agendum fertur.
<explorat vires examine subducto>
Nec prius de viribus suis cogitat.
Qvam eas<se destituj [his?]> deesse sibi videt.
Idem quarto variatum â proverbio de eventu
non [proviso?]
Hinc eventus stultorum dr. Magister
<qvi proprio malo facit<efficit> cautos>
Proprio damno sapere docens.
Qvi enim rationem audire nolunt.<rationis obstruit aures recusant>
Sed temerè quidvis <sine consilio qvodlibet> inceptant
[50/18/42A]
<in tenues auras spes irrita concidit>
Ii et spe sua plerumque frustrantur<frustratj.>
Et sæpe dedecus sibi accersunt <damno ferunt cum sudore>
Qvæ mala <2? illeg.words> tandem vel invitus cogunt
<Corrigere in errores et sequi meliora <melius sapere>>
Vt meliore consilia amplectantur.
Idem quinto variatum â paremiâ de Trojanis
Trojani innumerabilia<innumeris> mala cavere poterant <damnit>
cavere
<[Tundarus?]<[lacoena?] rapta> esset reddita>
Si Helenum mox reddidissent Græcis.
<Adversus qvos dum [coe.?] arma parant <marte tentant resistere.>>
Qvibus dum se temere opponunt.
<annos decem multa damna<mala> sustinuere>
Toto decennio plurimas clades acceperunt
Actum demum viribus omnibus consumtis
<Achivos<Græcore> sibi consiliare>
Frustra de pace consultare coeperunt.
Vnde natum est verbum qvod vulgo dicitur. <in ore vulgi versatur>
Serò sapiunt Phryges <cum retuere mala Sapiunt>
Item sexto variatum paroemia Demidis de Atheniensibus
Sic de Atheniensibus<Athenis<Athenar. civibus> olim dicabatur>
Vt Plutarchus<Chæronæus<æj> scripto<pagina docta> alicubi >
refert.
Qvod nunqvam pacem<de pace> decernerent<laborarent<laborent>>
<cum viros indueret vestis pullas <sumsisset togas>>
Nisi pullus vestibus induti
[50/18/42B]
<armorum<tumultus> magis cupidi <majore amore Martis>>
Qvia nimirum bellandi cupiores.
Qvam res et ratio ferret <præsens res urbis>.
Non prius de pace cogitare inciperent <pacis ratione qværere.>.
Qvam suorum clade admonitij <multis cladibus fractj> essent
Idem septimo variatum aliâ paroemia.
<Græcis Græcis trita paroemia spectat>
Huc est illud Græcorum proverbium pertinet.
Piscator ictus sapit <qvod sapere incipiat>.
<multi denique spectant sit opus facto>
Nam plerique tum demum judicant qvid [factu?] oportuerit.
<Qvando deceptos piget facti <pigere solet>>
Vbi jam facti poenitet.
Hæc hujusmodi sera prudentia et misera est.
<Qvæque prorsus nihil habet commoditatis>
Et valde simul infrugifera.
[Qvia non?] tantum movet risum <excitat jocos> alijs
Sed magna qvoque incommoda affert<parit>.
Idem octavo variatum conclusione ex præcedentibus
illata.
Magna igitur prudentia pars est.
Vires<vi> suas recte nosse <qvisquis<quilibet> noverit.>.
[50/18/43A]
Nec agendum quicque suscipere <audacter sumat <audax proponat>>
Qvod [numerj?] ferre<tolerare<subire>> nequeant
Cuj consilio si obtemperarant<parerent> homines
<felicj sæpe possent fruj qviete.>
Feliciorem agerent vitam.
<magis audacter recte sapiente.>
Nunc dum audactiusque sapientius multa tentant.
<ut sibi sic alijs nocent, solent nocere.>
Sibi et alijs cumulant mala.
IN AVDACIAM.
<[Geas?] hominum audax ad omnia<qvælibet facienda.>>
Magna est hominum temeritas.
Qvi viribus suis nimirum fidunt<confidit<tribuit>>.
Neque potest quicque<res ulla> esse tam arduum<ardua>
Qvod non tentare homines velit <hominum ille furor>
Nec [ullum?] tam est atrox periculum <terribile discrimen>.
Qvod non ausint adire <audaces [manus?] metuant tetigisse>
Vbi ut aliqvando perrumpit audacia <qvandoque perrumpes vincit>.
Ita sæpe tristis<tristibus> casus apprimit
Idem exemplo gigantum declaratum.
Qvæ major possit esse temeritas <fingi audacia>
<qvodque<Atque> magis audax facinus esse>
Et quid audacius audacius ab homine fieri qveat.
[50/18/43B]
<æthera cessum petat bello>
Qvam si externa quis coelum oppugnare<labore> velit
Et DEO bullum inferre <bella movere>
Olim<temporibus veteris> tamen id fecisse feruntur<ajunt>
Gigantes.
Qvi viribus suis confisi<fisi>
Montibus congestis in coelum ascendere<conscendere> voluerunt
<sede sua pellere <trono suo præcipitare>>
Et Iovem inde deturbare
Ejusdem tertia variatio illustrata exemplo
navigantium
DEVS Mare segregavit a terra <oceano abscidit terras>
<qvas hominum generi <humanum gens habitare jussit>>
Qvam homini habitandum dedit
Sed humana audacia <Ast homines audaces> hæc confundens.
Terræ limites transilit <unda non tangenda transiliere>
Et fragili ligno vitam committens <ausi sunt committere>
Per mare viam quærit <iter pulsat<findit>>
Nihilque vel fluctus montibus æqvandos <aut astum æqveris>
<[Borælj?] sævitiam [deletion] horret.>
Vel ventorum rabiem rabiem timet.
Ejusdem quarta variatio â Dædali facto.
Cum naves primo remis tamen agerantur <in [æqvore.?]>
Dædalus vela eis addidit.
[50/18/44A]
Qvibus in ventos explicatos <[expasis?] de malo et repletis vento>
Felicier esset cursus <novita decelerare<velox> iter posset>
<nunc in alas librasse corpus suum ferrunt>
Vnde alas excogitasse<aptasse sibi> fingitur
Qvibus sublatis<æthere> volaret <motis æere fecit iter>
Sed moti ipsi cessit audacia <audax facinus>
<Cum gnotus dedit nomina aquis Icarijs.>
Filio in mari submerso
Ejusdem qvinta variatio concludens superiora
In talia exempla intuentes<spectantes>
Cautius agere discamus <admonitos decet res obijsse>
Nec sine ratione<mente> suscipiamus
Qvod nobis in mentem venit.
Nam qui timidius rem aggreditur.
Minus errare solet
Sed qui audax est agendum <temerarius audet quidlibet>
Multa pericula sibi accersit.
IN ARROGANTIAM.
Ex illo Horatio l.3. epist.7. Metiri se qvoque
Suo modulo ac pede verum est coepta
tunc fausto sidere cedunt.
Tunc omnia rectius fieri solent,
Et multa mala caventur.
Cum nemo plus sibi arrogat <sese [ausis?] majoribus implicat.>
Qvam res ipsa permittit <sinit cum prudenti ratione>.
[50/18/44B]
Sed qvisque diligenter considerat.
Qvo loco ipse sit et conditione.
Simulque vires suas explorat.
Et, qvid ferrj posset, videt.
<left margin: A Seqventia post 22 paginas referantur ad signum #>
De incarnatione Filij DEus ex Evangelio
Iohannis.1.
Qvi fuit ante natos homines
In tempore homo nascitur<natus de casta Maria.>.
Æternus<cara> Dej Filium creator <soboles qui condidit> hominum
Carnem humanam assumsit <nostræ carnis opus [debile?]>.
<consimilis sex expers criminis>
Similis nobis factus est excepto peccato.
Vt nos sibj similes reddat.
<ex peccati gurgite ereptos>
Et â peccato tandem liberatos
<Olympi hæreder faceret fideque participes>
Per fidem salvos faciat.
Ex lectione Evang. Dominicæ vocem jucunditatis
Iohannis 16.
<nullum solamen potest esse firmius>
Non [alia?] firmior est consolatio
<in tantis casibus dum nos torqvet aspera sors.>
In tantis, qvæ nos premunt, malis.
<salvator Olympi limen petiturus.>
Qvam qvod Christus ex hoc mundo abiturus
<Nos secum ad regna coeli ducit.>
Ad patrem coelestem nos ducit.
[50/18/45A]
[third hand commences:]
Idem aliter. <right margin: A.>
Qvando inferiori constitutus<positus> loco
Supra alios sese effert.
<et immemor qva sit conditione<qvæ sua conditio>>
Nec iam memor sortis sua[altered] [deletion] <conditionis>
Plus sibi sumit<arrogat> qvem debet<par est iure potest>
Non tantum<modo> nihil efficit <nil<non> obtinet qvod vult stulte>
Sed et risum movet aliis.
Qvi suo loco facit qvod debet
Is verè magnus habetur.
Idem tertia variatio.
Sic cum imbecillior aliis <viribus inferior>.
Maiora viribus tentat <qvod humeri ferrè neqveunt.>
Et inprudenter ea suscipit
Qvibus par esse non qveat <pares vires possit habere.>.
Infelicem experitur eventum <infelix caret successu.>.
Et sibi ipse malum creat<attrahit>.
Id qvisque suo loco agat <suo in [inumere?] sedulus faciat.>
<officium rubit vires sinunt>
Qvod agere debet et [deletion] potest
[50/18/45B]
Idem qvarto variatum
Ita etiam frustra contendimus cum eo <contra illum>.
Qvem vincere non possumus <superare nulla ratione qveas.>.
Ac si iniuria sic se habet
Vt â nobis corrigi neqveat.
Multo rectius est patienter ferre
Aut etiam dissimulare.
Qvam contendendo frustra defatigare.
Et malum exassrerare[=exasperare]
Eiusdem qvinta variatio
Qvi domum vult ædificare
<sumptus computat sollicitis articulis>
Prius rationes<expensas> subducit<supputat>
Ne si destitutus<exhaustus<defiente>> sumptibus<nummis<crumena>>
<Haud possit<qveat> perficere opus cæptum>
Opus intermittere cogatur.
<irrisus et dictis acerbis petibus>
Ab omnibus <Cunctis pretus> postea rideatur<risu motetur>
Et fabula hominum fiat <præbeat materiam salsis iocis>
Qvod ædificare cæperit <stuere ædes incipiens desistat.>
<possit claudere opus qvod benè cæpit>
Ne iam perficere possit.
[50/18/46A]
Eiusdem variatio Sexta.
Si qvis alteri bellum vult inferre <aliis bella movere>.
Et ius suum armis perseqvi <armatu manu tueri <retinere.>>
Ante omnia <Inprimis> considerare<considerat<perpendit>> solet.
An vires sibi suppeditant <rebus pares possit habere>.
<de victo ab hostè speret triumphum>
Vt aut debellare <vel vincere> illum possit
Aut vim ipsius sustinere <Marte favente amoliri <arcere>>
<Nam<Namque alias> secus qvæcunque putabit sibi furienda>
Alioqvin omnia potius faciat.
Qvam ut ad arma deveniat<pugnaturus sumat arma.>
Eiusdem variatio septima.
Si qvi officium aliqvod expetit
Non cæco impetu<impote> ad id ruat
<Sedulus expendat subductâ ratione>
Sed prius diligenter consideret.
<qvid humeri valeant ferre qvid non>
Qvantum præstare ipse possit
Neque enim otium<ocia> inveniet
Sed curas et labores <curas graves cum labore>
[50/18/46B]
Qvos si tolerare se possit
Metus <præstabat> erit non suscipere<abstinuisse>.
Eiusdem octava variatio.
Qvi imperare aliis debet.
Artem imperendi norit <qva arte qveat regere homines>.
Non enim satis est nomen ursurpare.
Et rem præstare non posse.
<Illis ante alios debetur cultas et honas>
Merito in honore sunt, et magni fiunt.
Qvos deus alliis præfecit.
Sed is demum officio satis facit
Qvi se dignum eo gerit
Eiusdem nona variatio.
Qvi munus docendi suscipit.
<informare [animos?]<arte> rudes>
Et instituere alio debet. <tradere semina doctrina>
Is ante <inprimis> omnia recta intelligat <confident illa>.
Qva tradere alios volet.
Vt et rem ipsam sciat <qvod proponit noverit>.
Et qvo sit tractanda modo.
[50/18/47A]
Nam qvod [qvidi?] non didicit.
Docere alios non potest.
XIX
In insolentiam ex rebus secundis
Ovid: 2 de Art. Non facile est æqvi commoda mente pati.
<Nil ita difficile est reperitur>
Nil tam grave est et durum.
Qvo non possint ferre homines <qveant tolerare mortales>
Si modo rationem ducem <ratio ductrix> seqvantur<perluceat.>.
<viribus sit auxilio ferat opem.>
Et vires consilio iuvent <consilium iuvet>
Sed res secundas rectè<decenter> ferre
Pauci sunt qvi possunt <vix unus et alter qvi norit<sciat>>.
Nam qvibus fortuna nimium indulget.
Illis ferè<his plerumque> mentem sanam eripit<bonam>
surripit.
Idem aliter
Nihil magis expetunt<in votis habent<habere constat> homines.>
Qvam fortunam secundam <at possit frui sorte commodiore>
[50/18/47B]
Et tamen nihil minus <haud qvicqvam> ferre possunt.
<Et nulla in re maior abusus>
Nec ulla re magis abutuntur <[parus?] uti solent>
<Cætera bona <res alias> tuetur prudentia>
In aliis bonis retinendis prudentia hominum elucet.
Sed in rebus<res> secundis<secundas> amantia dominat
Nimirum non datum<concessum> est [um?] et eidem.
Sapere ac fortuna prospera uti.
Idem tertio variatum.
Magnum<haud parvum> onus est adversa fortuna <casus fortuna>
Qvod multos graviter<tristi conditione> premit.
Sed res secunda <nimium læta> magis nocent <lædunt>.
<pluribus exitio sunt<exitium pariunt<ferunt>>>
Et plures solent evertere
<qvos pressos fatigat sors adversa>
Multi in adversis rebus constituti.
Virtute sua eluctantur <vicunt ærumnas>.
Sed cum omnia ex animi <feliciter> sententia<voto> cedunt
Pauci pericula cavent.<Paucos invenies posse cavere pericula>
[50/18/48A]
Idem qvarto variatum.
Singulare<Ingens> ornamentum<decus> est virtutis.
Fortuna<Res> florens est secunda<cumulata cunctis bonis>
Sed qvia homines insolentes facit <[transgressos?] agit<rapit>>.
Sæpe laudem imminuit.
<laude tollere debuit <laudes forre super æthara>>
Et qvorum virtutem ornare debebat
<habere pectus servum vitiis>
Eorum vitia detegit <Hos multis vitiis scatere docet>.
Si homine in rebus secundis sapere possent <saperent>.
<Terque qvaterque forent felices.>
Vere essent beati.
XX
In bellum.
Ex versu Virgiliano Æneid: 11.
Nulla salus bello pacem te poscimus omnes.
<donec possunt vitam traducere in pace>
Qvam diu homines pace fruuntur <[illeg.] qviete>.
Non cogitant qvantum <agnoscunt quam magnum> ei sit bonum.
<Idcirco avidi armorum bellique>
Ideo cipidiores sunt bello
Minus paci student <non curant pondera pacis>.
[50/18/48B]
Sed postqvam bello defatigati
Incommoda eius sunt experti <Tristia tela Mavortis tulere>
<qvod nulla salus sit bello>
Tu demum vident nihil boni esse in bello
<adiiciunt animum ad pacem <Omnes pacem poscunt petunt.>>
Et serio pacem expetunt
Idem ad belli incommoda
in genere [deletion] accommodatum.
Magna<maxima> est in bella<bellis> armorum licentia
<rarus eri qvi recte moderetur.>
Qvam<Qvibus> pauci norunt moderare <modum statunt>
<miles cum in hostem sese armavit>
Sed cum adversus hastem ea sumserunt.
<Hos qvos tegere debet tagit <Suis nocet, parat damna>>
Amico etiam iis lædunt
Et frustra leges<inermes> contra eos<his> alligantur<resitantur>
<recitas>
<armati in gladio gerunt [illeg.] <sua>>
Qvi in armis ius ponunt
<qvæ vident sibi non pemissa lege, iure <ullis legibus>>
Nam qvod leges [opsis? altered] non permittunt.
<vi, manu, rapiunt<attribuunt sibi>>
In gladio sibi vindicant.
[50/18/49A]
Idem tertio variatum
indicatione accommodorum
belle præcipuorum.
Bellum<Templa, scholasque> cætus docentium et discentium dissipat
<non sinit spargi, semina doctrina silutaris>
Et inpedit doctrinæ propagationem.
In bello<inter arma <tela Martia>> iura et leges silent
<Et qvi viribus plus valet iuris plus ht. <plus roboris ht.>>
Contra vis et barbaries regnat.
<vivitur ex rapto>?
Tum passim latrocinia<præda> exercentur<aguntur>
<fundis suis eiicitur possessor>
Et è bonis eiiciuntur posessores
Ac qvanqvam iustissimum si bellum <iustissima sit causa belli.>.
Multa tamen mala<plurima damna> secum trahit
Idem qvarto variatum commendatione
pacis.
Pax magnum<ingens> est vitæ humanum bonum
Iis datum <qvod dedit his> qvos Deus amat
In pace templa et scholæ florent <pietus et doctrina excolitur>.
Ac leges honestæ regnat <resp. floret legibus suis>.
[50/18/49B]
In pace qvilibet suum possidet <Colit agrum suum.>
Nec vim nullius metuit <vimque dolumque hostis>.
Pax etiam iniqvis <licet haud æqvis> facta conditionibus
<rationibus>
Longe præstat <est melior> bello iustissimo.
Eiusdem qvinta variatio
a Regum discordia
subditis noxia.
<Regibus discordia magno motu incessit>
Qvando Reges inter sese dissident.
<[illeg.] bella frenunt> <ipsi parunt sibi belli>
Et res ad arma devenit.
Multa coguntur ferre<pati> incommoda
Qvi imperio<sceptris> ipsum parent.
Atque sic publica Regum discordia
Fit privata cuiusque calamitas <intrat in thalmas eiusque>
Ergo pro publica statu<ut statuus publicus sit salvus> Deum oremus
Vt privatim nobis bene sit <possimus felicior esse>
[50/18/50A]
XXI
In concordiam.
<concordia parva res auget, amplificat <exiguis rebus dat vires>>
Concordia parvæ res crescunt.
Et publica salus conservantur <commune bonum servat>.
<potest efferre caput pravi <se erigere improbitus>>
Nec possunt emergere imbrobi
<sensus unanimis iungit pectora <ligat [immecta?] pectora>>
Vbi consentientes sunt bonorum animi.
<discordia etiam maxima dissipat <magnas vires dibilitat.>>
Sed discordia maximæ res dilabunt.
Et salus publica <iura publica> in discrimen adducit <vocat>
Dum pessimus qvisque imperium rapiens.
<Bonorum exitio consulit rebus suis>
Bonis exitium molitur.
Eiusdem secunda variatio.
illustrata simili a
fasciculo spiculorum.
<non facile audet hoc lædere qvispiam>
Minus Lædi possunt illi
<qvos videt iunctos nexu unamini>
Qvi sunt concordes
<qvorum pectora solvit discordia>
Sed qvi inter se dissident <qvos discordia disiungit.>.
<Exiguo labore vincit qvisque <victor premit>>
Facile ab aliis opprimuntur
[50/18/50B]
Si plura fascicula in fasciculum coniungas <constringas nodo>
tenaci
<potest fasciculum frangere>
Nemo facile ea franget.
Sed si fasce soluto singula sumas.
<facili modo franguntur<dissiliunt.>>
Nullo negotio frangi possunt
Eiusdem tertia variatio
alio simuli illustrata.
<vt imaginis<effigie> vultus variantis distant<distincti sunt>>
Sicut corporis forma diffirunt homines.
Ita<sic> voluntatibus<animis> discreparit.
<qvæ nunc placuerunt, ac videntur imittanda>
Qvod unus<uni> probat<placet> et appetit.
Alte improbat<damnat> et respicit.
Qvod capita<facies hominum>, ut dicitur, tot sensus,
<qvisque vivit suo voto.>
Ac suum cuique pulchrum <cuique est suum velle>.
Qvæ<Vnde> dissensio plurima gignit<gignuntur> mala.
<Qva vitam humanam exagitant.>
Qvibus vita humana perpetuo agitatur.
[50/18/51A]
Eiusdem qvarta variatio
accommodata ad intestinas
civium dissensiones.
<utique evertit, affligat commoda publica.>
Nihil magis nocet reipublicæ
Qvam si cives sint discordes <si dissideant animi>.
<qvando externis armis <externa vi> tentatur<oppugnatur.>.>
Nam si externis hostis eam adoritur.
<coniungunt vires parant omnia iuncta>
<A propriis viribus auxilium petit>
Propriæ vires ipsam defendant.
Cum autem ipsa<divisa> secum dissidet<discordiat.>.
Qvis eam tuebitur <feret ei auxilium.>
Ergo ut salvus sit status publicus.
<Convenit animos esse coniunctos>
Opus est concordia <coniunctis animis>
Eiusdem variatio qvinta, collatione
morborum corporis
illustrata.
Sicut morbus in membris hærens <depascens membra singula>
<Vires totius corporis proterit, deiicit>
Totum corpus afficit.
[50/18/51B]
Sic interna civium discordia <disiungens animos>.
<Vrbibus totis exitium affert <pernitiosa fuit>>
Totam civitatem affligit.
Nisi<Ni> membra omnia sint<vigeant> sana.
Corpus non recte valet <potest valere.>.
Et nisi Civibus inter se conveniat <cives iungat concordia>.
Civitas non est salva <ab urbibus exulat salus>.
XXII
In avaritiam.
Nihil est in rebus humanis
Qvod perpetuo<sine fine> possit crescere<augeri>.
Ac omnia alia<cætera> cum ad sumum pervenerunt<perventum est>.
Rursus paulatim decrescunt<[minui?] solent.>.
Sola avaritia <Solus amor nummi> semper fit maior.
Et cum tempore incrementa sumit.
Nam qvo dilutius ea durat <longius hæc præcessit, progressa est>
Eo<Hoc> minus expleri potest.
[50/18/52A]
Idem aliter.
<qvo plusque nummorum possidet arca>
Qvo magis<plures> augentur<cumulatur> opes.
<Hoc amor nummi <student accumulare opes>>
Eo magis cupido opum crescit
<congessere plurima <anni> pondera talenta>
Et cum homines plura possident.
Plura tamen petunt <sempe volunt, habent.>.
Qvi verò plura semper petunt.
Iis multa semper desunt <Hi plurima corradentes, egent.>.
Ideoque ad explendos avaros <explendi semper sitientibus aurum.>.
Nihil<nil> satis esse potest.
Eiusdem tertia variatio.
<fames opum solicitat>
Plerumque minus pecuniam appetunt <cura auri cingit>
<non tenent in loculis multa talenta>
Qvi eam non habent <minus in loculis gerunt.>.
Nam si exigua sorte contenti <si [ass..eti?] parvo vivere>.
Boni consulunt<accipiunt> qvicqqvid offertus <Deus dat>
Sed qvi divitiis abundant <qvos [divita?]<[beavit?]> sors>
Nunqvam possunt expleri.
[50/18/52B]
Dum et pecuniam<nummos> pecuniæ<nummis> cumulare
Et agros<rura<fundos>> agris<ruri<fundis>> semper addere
conantur.
Eiusdem qvarta variatio.
Qvi pecunias<opes> ideo tantum cumulant.
<supputat sibi cumulata in sumptus>
Vt habeant qvod obsumant <rursus qveat perdere>.
Ii<Hi> qvo plus qvotidie absumant<profundunt<male perdunt>>
<Hoc semper volent habere.>
Eo plus vicissim appetunt.
Atque ita qværendo <Iam qværunt> qvod absumant.
Et absumendo qvæsita <absumunt parta labore suo>
Semper habent causam appetendi opes<nummos>.
Ac ipsi vitia sua alunt <vitiis suis dant aliment>
Eiusdem qvinta variatio
per Collationem
cum hydrope.
<qvos langvos aqvosus corpore extenso vexat.>
<qvibus intumnit ventes ab aqva suffusa.>
Sicut qvi hidrope laborant
<plus potus sumunt gutture sitienti, perpetua siti premuntur>
<plura pocula ministrant gulæ, [plastoriet .os?]>
Qvo plus libunt, eo plus sitiunt sitis
[50/18/53A]
Nec sitis bibendo pelli potest <qveunt explere, sistere sitim.>.
Nisi morbus sit sublatus.
<amor nummi semper<auri> crescit avaro.>
Ita non potest expleri avarus
Donec non mutat animum <dum fames auri<nummorum> eam tent>
<cupit plura addere qvæsitis>
Sed qvamdiu laborat cupidine habendi <studet accumulare divitias>
<sit tenet omnia <plurima possideat>>
In summa <magnis [epibus?]> etiam affluentia eget.
Eiusdem sexta variatio
â fabulâ Tantuli.
Sicut Tantalus in mediis undis stant.
Perpetuo sitire fingitur <acerbâ perire siti, torqveri>,
Et cibis ipsi appositis <eius sibi manu non parcâ>
Famen sedare<revelare<exaturare> non posse>
<<suppeditant qvæ> qvibus usus vitæ indiget,<postulat>>
<Qvamvis omni ipsi præsto sint qvibus>
Qvia in omnium rerum affluentia <omnibus rebus abundans>.
Semper tentum avaru seget.
[50/18/53B]
Sed velut nihil usque haberet.
Tantum acqvire re studet <accumulare gaudet.>.
Eiusdem septima variatio.
Divitiæ<Opibus> non levant<levantur> avaro curas<curæ>
Nec mentem qvietam<mens qvieta<menti qvies> reddunt<redditur>.>
<qvin potius qvo plus auri qvis possidet arca>
Sed qvo maiores ipsi contigerunt
<Hoc augentur cura dolorque <[metusque?]>>
Eo magis augent curas.
Qvi parvo contentus nihil appetit <non reqvirit plura>.
Is iucunde et tranqville vivit.
<tantum vult addere nummos nummis>
Qvi vero cumulandis opibus inhiat.
Nunqvam potest qviescere.
Eiusdem octava variatio.
<haud merebitur nomen diviti>
Non potest vere dives diei, opulentus [diuier?]
<perpetuo <cum possideat plurima> plura petit.>
Qvi semper tantum appetit.
[50/18/54A]
Qvi nunqvam considerat qvid habeat <qvid habet>.
<dedent sors æqvior <addit> iusto>
Sed tantum numerat, qvæ habere cupit
Cui cum nimium etiam dat fortuna.
Nunqvam tamen dat satis.
Is autem dives est et dici debet.
Qvi suo contentus nihil cupit.
Eiusdem nono variatio.
<Qvem ardor memorum mentiabilis tenet>
Si qvis vult detescere <cumulare nummos <nummi addere nummos>>.
Multus curis detrahitur <æstuat detrahetur curis suis.>.
<versat animo <sub pectore>>
Dum omnes rationes<varias technas> despicit.
<divitias<thesauros> accumulare qveat.>
Qvibus corradere possit
<sed postqvam possidet aurum, qvantum petiit>
Cum autem iam habet, qvod voluit.
Et magnas opes cumulavit<accumulavit>.
Perpetuo metu discrutiatur <perpetuis curis angitur<affligitur.>>
Ne vicissim amittat <rursum perdat opes, qvas cumulavit.>.
[50/18/54B]
Eiusdem variatia decima
Sic avarus pecuniæ et lucri studio <dum spectat nummos>.
Seipsum perpetuò affligit.
Cui si qvod mali optare velis <tristius qvid precari>.
Optes ut diu vivat.
Nam ut in nullum<reliqvas> est bonus.
Ita in se pessimus.
Dum aliis qvidem non prodest.
Seipsum vero lædit.
Eiusdem variatio undecima
Qvanto rectius ii faciunt.
Qvi bonis melioribus student.
Et operam suam et curam huc conferant.
Vt ingenium doctrinâ ornent.
Qvod qvo maiora sumit incrementa.
<hoc maior et uberior voluptas inde venit.>
Eo maiorem parit voluptatem.
[50/18/55A]
Vnde non iniuria auro<gemmis> præfertur.
Et omnibus divitiis præstantior habetur <melior esse dicitur>
Eiusdem variatio duodecima.
Qvod sapientia sit præciosior auro.
Ipsa nobis ratio, dictat <tibi prælucens dictatat>.
Sed avaritia<amor nummis> contra rationem<hanc> nitens
Hunc ordinem invertit <mutatione ordine vertit cuncta.>
<dum nummi regnat, primas dominante regnante>
Nunc igitur pecunia supremum locum tenente.
<exulat ante fores clausas, spernitur.>
Sapientia nihili fieri solet.
Dum omnes divitiis tantum student
Et in his felicitam ponunt <se felices esse putant.>.
Eiusdem variatio decima tertia.
Nihil nunc homines sibi turpe putant.
<e qvo spes lucri vell minima affulget.>
Vnde commodi aliqvid sperant.
Nullum foedus tam firmum et Sanctum
Qvod non pecunia rumpat.
[50/18/55B]
Virtus et pietas hodie ridentur.
Si lucrum aliqvid appareat.
Tanta est cupiditas<TRANS SWITCH="2"></TRANS> habendi<TRANS SWITCH="1"></TRANS>
Qvi totum orbem invasit <omnia tenet sub conditione>
Eiusdem variatio decima qvarta
Nos qværitur <qværunt homines> hodie qvam bonus qvis sit <sit>
honestus.
<qvibus moribus vita sit ornata>
Et qvalem vitam agat <qva fama sis>.
Sed qvam latum possidet fundum.
Et qvantum habeant nummorum
Si enim satis est dives <nummis congestis abundat.>
Satis etiam honestos habetur
Vsque adeo excæcavit homines avaritia
Vt nihill aliud [congare?] possint
Eiudsem variatio decima qvinta
Et pecuniam nihill<nil> facit<confert> ad virtutem
Ne homines reddit meliores
[50/18/56A]
Ita neminem â nobis liberat.
Nec vires corpori<membris> addit<suppeditat>.
Qvæ igitur insania ita inhiat divitiis
Ac si <Haud secus<aliter> acsi> omnia in iis sita essent?
Cum tamen nec melior per eas fieri possit.
Nec rectius valere corpore.
Eiusdem variatio decima sexta.
Cui contigit qvod satis est.
Is nihil amplius optet.
Pecunia vero labore collecta.
Aut imperat, aut servit.
Avaro imperat, ne attingere ausit:
Vtenti autem servit.
Qvi igitur sapit recte utatur pecunia.
Ne fiat mancipium illius
Eiusdem variatio decima septima.
[50/18/56B]
<salvis rebus male abutitur error hominem<vitium inducit abusus>>
<alias res abusus depraveas corrumpit>
Cum aliis<Ceu multis> rebus abutuntur<abuti solet> homines.
<nummis solet abesse verus vsus.> <nummos invitium agit.>
Sic pecuniæ magnus est abusus.
<Qvi vitæ hominem servire primo sunt reperti<parati>>
<qvos usque <vitæ> primum, reperit, inventus producit>
Qvæ propter necessitatem inventa
Res per se est optime <ut res bona est utilis>.
Nunc magno abusu deformata <Postque regnat abusus illorum.>
<ad [mult?] homines irritat mala>
Multis malis causam præbet <dans alimenta>.
<ut possent<possit> habere cupidi<cupidus<nummos>> nummorum>
Dum propter eam homines avari.
<Nec Deum timent<timet>, ne homines<hominem>>
<Cum sacrus rebus cura profana miscent [illeg.]>
Divina et humana iura vidant.
Eiusdem variatio decima octava.
<vivat in manefesto crimine>
Licet sit infamis ob multa crimina stenate
Et si qvis deformi genere sit natus <utroque pureate>
<habeat nummos potest esse [nobilio?]>
<si modo fuerit <tantum fueris eris> [dives?],erit honestus>
Tamen pecunia eum nobilitat.
[50/18/57A]
<nulla sit<fuerit> gratia deformis vultus>
<sis informis et ore foedo tuterrimus>
<licet aspectu si turbis, fudus>
Etsi valde sit deformis.
<plurima possideat eris venustus>
<si modo multa possident, erit pulcher>
<argentum consiliabit ei formam>
Pecunia eum pulchrum reddit
Etsi fatuus<mentis inope> sit ex exsors.
<si sit dives, erit ingeniosus>
Pecuniam ingenium<viros ingenii> ei dabit
<passim hodie Regina dominatur<tenet imperium>>
[Sicubi?] nunc pecunia regnat
<iubet venire ad nutum suum>
<subdita [subflectit?] ad arbitrium>
<cuncta iubet arbitrio suo stare>
Et omnia prolibitu proderatur.
Eiusdem variatio decima nona
<nomen virtutis erat venerabile <homines crescebunt virtute>>
<qvondam virtus fuit in præcio>
Olim ex virtute homines æstimabuntur.
<debitus honos cuique [ex?] mento est tributus>
<suus honos [honose?] secutus>
Et honores [bonis?] deferrebuntur.
<qvot [nigera?] agri possideat qvis.>
<prima qvæstio<iura> qvantum nummorum possident in arca>
Nunc tantum qværitur qvam dives ille sit.
<nullus honos habetur honestate>
<bonas mores nihill curat turba>
De vitæ honestate prorsus tacetur.
[50/18/57B]
<nec silus aut crimen esse [dicitur?]>
Neque ullum flagitium curatur.
Vbi pecunia satis est <nummorum [langa?] copia>
Qvantum igitur <nummorum<nummosus est>> qvisque possidet.
<tantus honos, tanta fides redditur ille, seqvitur illum>
<tanti facit illam vulgens fidei et honores.>
Tantum habet honoris
Eiusdem variatio vigissima
concludens superiora.
Nemo igitur iam mirabitur.
Cum tum cara sit hominibus pecunia
Nemirum cum una possit omnia
Ab omnibus etiam epetitur.
Hinc virtutis studium magis magisque
Passim vilescens extinguitur
Et homines utilitates [deletion]spe.
Ad omnia flagitia accedunt.
[50/18/58A]
XXXIII
In studium virtutis.
<plurimus celebrat laudem virtutis <pleno ore vehit, sonat.>>
Multi laudant virtutem
<rarus operam in ea ponit<ponere volunt.>>
Sed pauci student ei.
<qvandoque videm honores negantur.>
Siqvidem præmia ipsi desunt.
<Non tam speranda est ei fama, qvam fames metuenda>
Et sæpius fames <atria præmit>qvam famæ eum comitatur
<seqvitur>
<audent aliqvid dignum carcere>
<mala commercia convertum se <[furia?]>>
Hince homines ad malas artes convertantur
<et opes famam parere student.>
Vt his rem et nomen sibi parent .
Virtus interea tantopere laudata <tantis [ornecta?] laudibus>
<iacet sub pedibus> <solet ferre risus>
Ab omnibus Negligitur. <spernitur et ridetur>
Idem aliter.
<virtutis studio nomen æternum<immortale>>
Virtute paratur vera gloria.
Qvæ homines ad cælos<sidera> evehit<poll:>
Et super mortalitatis conditionem <mortalis vitæ sortem>
Æterna laude celebrat <perpetuæ laudis honore beat<coronat.>.>
[50/18/58B]
<magna<maxima> pars niti sursum assurgere>
Sed multi cum virtute non possunt crescere
Perscelera inotescere volunt <notior esse studet>.
Atque his se assecuturos sperant <effecturos<efficere posse>>
putant.
<ut ne moriatur honos ipsorum.>
Vt a posteris<posteritate> memorentur.
Idem tertio variatum
Qvi virtute<virtutis> et honestate studet <honeste et studiosus>
Post mortem qvoque celebratur. <mortuus celebro nomen habet>
Qvi autem nihil dignum laude gerit.
Etiam vivus ignoratur <in vita obscurus est>.
Vere igitur mangna [res? altered] est virtus:
Omnibus bonis anteferenda.
Qvæ ut <in> vivis amatur <conciliat amorem, favorem>:
<vita defunctus honore laudis.>
Sic in mortuis celebratur <defuncto venit in [celos?]>
Idem qvarto variatum.
[50/18/59A]
<Vetustas edax<impediosa> res omnes abolet<destruit.>.>
Tempus omnia consumit.
Etiam firmissima <Licet magis firma sint adamente>.
<qvam virtus inclita peperit<conciliat>>
Sola gloria virtute parata
Perpetuo durat <Annos perpetuos viget, vivit non moritura.>
<modo nil vitiatur <carpitur annis> dentibus avi.>
Nec tantum non minuitur tempore.
<dum anni crescunt, illa simul crescit.>
Sed magis etiam auget <maior fit tempore>.
<parit virtute et labore indefesso>
<hanc igitur [illeg.] vigilante studio.>
Huic ergo studeant omnes
<qviqvis cupit habere nomen expors intentus.>
<volens habere nomen perpetuum>.
Qvotqvot volunt esse immortales
In idem virtutis studium
qvinta variatio.
<animi virtute formarunt, qvos movet decorre>
Qvi animo ad virtutem sunt excitato.
<His [minus?] norent tela accerba sortis:>
<[lævius?] spicula sortis adversio ferro qveunt>
Hi fortius res adversus ferunt.
<vincentes [deletion] ratione duce <[repetunt?]>>
Dum ratione vincunt omnia.
Qvæ obiiciuntur mala <[opsos?] invadunt.>
[50/18/59B]
<malus errore abstrahit in vitium>
<sed qvos moles vitiorum deprimit>
<verum gravarunt pectus mole vitiorum.>
At qvi in vitia sunt dimersi.
<commoda sortis placida æqva mente pati:>
Nec secundas res recte ferre Sciunt[altered]
Dum voluptatibus servientes <corda dedunt voluptati>
In omne malum præcipites ruunt.
Idem sexta variatum a gloria
virtute debitâ.
<Prisci mortales qvem videbant celebrem esse virtute.>
Veteres si qvem ab virtutem admirabantur.
<e cælo trahere genus>
Dicebant eum a Deo genitum esse <devino <cælesti> semine>.
Vnde etiam qvem laudibus efferre<tollere> volebant.
<supestitio vana iussit eum deum>
Eum [ingnificis?] verbis Deum faciebant.
<At vero cælitus oritur orta est>
Verum ut virtus excellens est â Deo.
Qvi eo dono præstantes vires ornat <qva exornat deus.>.
Sic summa etiam virtute præditi <virtutis laude.>
<sunt creti semino mortali.>
Manent tamen homines
[50/18/60A]
Eiusdem septima variatio
antithesi illustrata.
<nimium felix opibus et honore>
Si supra modum fortunati ac gloriosi
<Cunctus solet esse carus acceptus, magnus.>
Abomnibus laudantur et amantur.
<is [dicitur vertuo?] continget cælum>
<[dii..?] vitam beatam agere dicitur.>
Ii in cælo esse dicuntur.
<qui eminet super æqvales, super omnes>
Vt pote supra alios eminentos.
<qvi sortem felicem permutat iniqvia.>
Qvi vere e summa felicitate decidentes
<e summis ruens petit inferiora.>
Repente fiunt miseri <[3 words illeg.]>
Ii ex astris decidisse feruntur <dicitur> .
<intra alios positus esse>
<Affixus [trerræ?] serpere humi>
Tanqvam humi iam affixi
Eiusdem variatio octava.
Ex versa Horat: lib.1
Epist: 16.
Oderunt peccare boni virtutis amori.
Vir bonus fugit vitium <odit peccare>
Qvia virtutem amat <amore vertutis flagrat.>.
[50/18/60B]
Ac semper operam dat ut is sis <curat esse is>.
<qvo nomine vult ab aliis celebrari.>
Qvi ab aliis vult haberi.
<Nec ulla malla mage formidat>
Neque ullum malum magis metuit
Qvam ne qvid faciat mali.
<putat nullum<qvenqvam> haud diu <posse>>
Dum statuit neminem beatum esse
Qvi non idem sit bonus <[simill?] gaudeat<studiat> esse>.
Eiusdem variatio
Nona per antithesin
ex versu opposito.
Oderunt peccare mali formidinæ poenæ.
Vir malus<improbus> interdum abstinet â peccando<peccatis>.
Cum scilicet poenam metuit <poena formido terret eum>
<videat peccatu posse latere <putet facimus>>
Sed si spes impunitatis<fallendi> appareat
Nihill non facit mali <vel sacra miscent profanis>
[50/18/61A]
Nimirum non regitur ratione <haud contulit<audit> rationem>
Qvæ, qvid rectum sit, monstraret<moneat>.
<iactatur motibus animi> <fertur animi cupidine.>
Sed â solis pendet cupiditatibus <agitatur affectibus>
Qvæ desiderio et<atque> metu hunc<eum> excruciunt<torqvent>
<coqvit.>
Eiusdem variatio decima
a virtutis cum aliis
Collatione.
Omnia qvæ homines habent, pereunt,
Sola animi bona manent.
Divitiæ magno labore qvæsitæ
Facile amittuntur<perduntur>
Vires<robur<vigor>> corporis ætas absumit
Eadem forma depopulatur <forma capitur spacio vitæ>
Ergo si studeamus fluxis bonis
Ne perpetuo duratura negligamus.
[50/18/61B]
XXIV.
In vitiorum sanationem
Si vitio aliqvo te laborare<teneri> sentis
<ne præbe te facilem malo>
Noli indulgere tibi
Sed recte [deletion] illud expendes <veluti par est>,
Qvam turpe sit primum cognoscas.
<Tum videat, qvid ratio sana dictat.>
Deinde rationis iudicium seqvens.
Et sapiente monita audiens
Tempestive <dum licet> ille occurras
<mora diuturna addit ei vires.>
Ne diuturnitate confirmetur <vires Sumat>
Idem illustratum collatione
cum morbo corporis
<qvem langvor[altered] habet corpore non sano>
Qvi morbo aliqvo laborat.
Non facile eo liberatur.
Si dissimulare eum<morbum> velit
Nec medicinam<medicas manus> adhibeat.
<comittit sis arbitrio medici.>
<oportet medici præbeat se [illeg.]>
Sed opus est ut medicum consulat
Qvi morbum penitus cognoscat <morbi semina qveat nosse.>
[50/18/62A]
Et tum medicamenta<medicamina> ipsi apponat
<Corpus a morbo qveat revelare>
Qvæ eum mittigent ac tollant.
Eiusdem tertia variatio.
<suma pericula circumstant ægrotum>
Sicut in summo periculo est ægrotus
Cum non amplius sentit morbum.
Qvia natura vires ita sunt prostrata.
Vt morbo iam non resistunt.
Ita pessime animo ille valet.
Qvi vitia sua non agnoscit.
Dum ratio sic iam depravata est,
Vt bonum â malo descernere neqveat.
XXV
In mortem
<favet aut premit<fatigat>>
<mens hominum<humana> ut sors varietate mutatur>
Homines pro fortunæ varietate
<mortis<mori> spicula aut cupiunt aut metuunt<timent.>.>
Mortem vel optant vel fugiunt
[50/18/62B]
<respendet votis fugiunt tela mortis.>
Si fortuna est prospera<læta>, aversantur<damnat> mortem.
<reqvies <ultro vocant mortem.>>
<[premit placet?] amica qvi est mortis>
Si adversa expotunt eam.
<divini verb: tradens oracula Dei>
Sed Dei verbum<pagina sacra> nos docet<monstra, monet>
<nobile donum vitæ sit amandum>
<patienda sit vita longior.>
<simill non doceat sernere vitam>
Cur et ita sunt expetenda.
<haud adeo fugere <expavescere> mortem>
<ne tamen mortis venientis spicula horrere>
Et mors qvoque non metuanda
<qvæ exemtis corpore sternit vitam ad æstra.>
<perqvam piis pater via beata>
Qvæ aditus est ad meliorem vitam.
In eandem
<vitam humanam infectant<semper grassantur> tristia >
<plurima hanc vitam vexant mala>
Multa sunt huius vitæ incommoda.
<haud minus metuanda [iuvevi?] qvam [sem?]>
<variis<innumeris> modis [illeg.]<exagitant> homines>
Hominibus omnibus metuenda.
<qvamvis inperata fatis nimis aspera sunt.>
Qvæ qvanqvam<licet> interdum<qvandoque> leniuntur<[comittant?]>
<non ullo tempore tolli ex orbe qveunt.>
<non qvisqvam tota potest tollerare>
Nunqvam prorsus fame tolluntur.
Sola<Vnica> tandem finem imponit mors <finit hæc facit<affert>>.
[50/18/63A]
<ad cælum, ubi vera vita est sterneas iter, viam>
Alterius<melioris> vitæ fores aperiens<reserans.>.
<nulla mala nos attingent<fatigabunt>>
Vbi nihi erit malorum.
Sed summa bonorum abundantia <omnis boni copia>
Idem tertio variatum.
Nihil <Haud qvicque> certius est morte <qvam mors>
<nil æque incertum anchora <talet<fregit> homines>>
Nihil incertius hora mortis.
Omnibus semel est monendum <ulla est abeunda>
Etiam cum diu vixerunt <vita fuit diuturna.>.
Ergo memor mortis vive <læthi diu vitam <convenit ducere>>
Qvisqvis bene mori cupis <bono fide claudere vitam>
Nam crebra<seria> mortis consideratio<meditatio>
<absthrahit<abducit> non sinit luxuriare.>
Dehortatus a multis malis
Eiusdem qvinta variatio.
<eximium divinis amoris munus>
<Ingens cælestis patris gratia in terris>
Magnum est Dei donum in hac vitam.
[50/18/63B]
<morborum tela qveat vitare>
<morbus liber agat vitam>
Si qvis valetudine<corpore sano> bona fruatur.
<sed [magnis?] optandum, votis petendum>
Nec minus<plus> id expetendum<orandum> est.
<constet sibi cum recte ratione>
<qvo mens qveat uti recta ratione.>
Vt simull mente sana uti possit
<sed præ aliis omnibus optare decet>
Nam corporis bona sunt cadenda
<Vt bene mori possimus>
Et cum vita finem suum habent
Animæ autem dotes sunt perpetuæ<immortales.>
<melioris vitæ initium [faciat?] viget>
Ac post mortem etiam durant.
Eiusdem qvinta variatio
Omnia in hoc mundo sunt mutabilia
Et finem habent suum.
Vnde non tantum cætera animalia interunt
Sed homo et ipse moritur.
Sed sola anima est immortalis.
Et corpore mortuo vivit.
[50/18/64A]
Ergo decet hic ita vivere.
Vt post hac bene vivere liceat.
In Gubernationem.
Qvi ad gubernacula sedent
Debent aliis virtute prælucere.
Vt qvi honestati sunt studiosi
Illustra exemplum habeant qvod seqvantur.
Qvi vero ad vitia sunt procliviores,
Ipsorum autoritate contineantur.
Nam exempla superiorum multum possunt.
Ad malum, et ad bonum.
In eandem.
Initio igitur imperia sunt constituta
Et Reges et Duces creati.
Et libertas conservaretur
Et bonum publicum augeretur.
[50/18/64B]
Ergo qvi imperio sic utitur
Vere dignus est nomine Regio.
Sed qvi potentia ad superbiam abutitur
Non Rex, sed Tyrannus est.
Eiusdem tertio variatum.
Duæ sunt præcipuæ virtutes
Qvæ maximè decent Principem.
Iustitia suum cuique tribuens,
Et fortitudo bellica.
Nam hæc hostem irruentem arcet.
Et pacem conservat.
Illa totam gubenationem regit
Sive pax sit, sive bellum.
[continues in part 3, 50/18/67]