The Hartlib Papers

I^a Inuentio Mechanica ad euehenda & de loco in locum transferenda etiam grauissima onera quæ hactenus Ergatis magnitudinis summæ, uulgo Crane dictis transferri & euehi sunt solita, idque in planitie quauis, in terra, in domo infra & superius, pari ratione in nauibus, è naui in nauem et in medio mari, & è naui in terram. Ac in terra quidem ualebit ad euehanda pondera et ad centum virgarum vel ulnarum & multò majorem altitudinem, faciliusque, celerius addo & tutius, quam in omnibus ordinariis instrumentis fieri consueuit, ea uel sursum euectio vel de loco in locum translatio est futura. E.g. Ad euehenda in altum per ulnas centum viginti millia pondo, tot saltem utar hominibus, quot requiruntur in vulgari Ergato ad pondus tantundem per 10 ulnas euehendum. Porro nec grauius hoc instrumentum erit, quàm ut ad terram à totidem hominibus de loco in locum alium[altered] transferatur. Impensæ nouo parando eædem quæ uulgari Ergato sufficient, quòd scilicet tantum pondus ferre possit, Reparatione frequenti non indiget. Adeoque omnibus instrumentis & Ergatis, quorum hactenus usus longè est melius, ideoque majori dignum æstimio, & si non propter alia, certè propter hæc ipsa i. Instrumentum hoc ita constitutum est, ut & majus & minus pondus ei imponi possit Majoris ponderis rebus ope Instrumenti huius addi possunt ad euehendum uires: Minoris [enim?] ponderis rebus summa celeritas. Cum longè secus in uulgaribus Ergatis contingat. Sanè ad leuiora pondera, minus requiritur hominum, tantundem tamen temporis Cum è contra in hac Machina mea non poenitendum temporis lucrum fieri possit. ii. Instrumentum hoc facilè de loco in locum transferri, & leui negotio situari potest, etenim quouis in loco [etiam?] in planicie ipsa, per se stat, nec ullis aut firmamentis aut fulcimentis indiget: ita ut non sit opus illus uni loco semper affixum esse. Contra ac uulgaria Ergata quæ plerumque non possunt vel difficulter possunt de loco in locum promoueri. Hinc illa instrumentorum multitudo diuersis locis, quæ plerumque ociosa sunt, & rarò ad usum adhibentur, cum alias meum hoc instrumentum omnibus & singulis locis successiuè sufficiat. iii. Potest usus ejus esse et in iis locis, quæ aliis instrumentis sunt in accessa ad euehenda pondera, ita ut multa [etiam?] necessaria [propterea?] negligantur Et quid inter alia [etiam?] adhæc est summè hoc Instrumentum necessarium. i. Ad suppeditandam materiam fabrilem in altissimis substructionibus, siue noua struantur siue reparentur vetera ædificia ii. ad extrahenda è fodinis omnia mineralia Carbones Lapideos, alicubi et ex [aquis?]; item ad lapides è lapidicinis euehendos. iii. Si quid in paludem vel aquam ponderosi inciderit, illud extrahi facilè & in [terram?] euehi potest. iv. Pali terræ validè infixi vel in aqua hærentes hujus ope euelli & extrahi possunt. v. Si nauem lastarum aliquot submergi contigerit, extrahetur. Probatum id à me in Hollandia

II.. Inventio Modus & Exemplar currus, seu carpenti duarum rotarum, quodquidem [etiam?] quatuor rotis agi potest, ut alia carpenta. Modus hic perfectè demonstrat quomodo alia quoque carpenta institui possent, ut ex iis dignoscatur, quot pedum, pluriumne pauciorumne iter sit confectum. Carpentorum horum usus esse potest Londini uehendis hominibus quò quisque uellet, ita ut pretium secundùm mensuram pedum fieret. Nec opus esset, illos, qui ad exiguum tempus Carpento opus habent, vel totum diem vel diei soluere dimidium. Pari ratione carpentorum Domini scire & nosse poterunt, quot pedes illorum famuli, qui carpenta hæc circumagent una die duabusue tribusne conficerent, siue hic in urbe, siue in campis. Hoc carpento terra melius, facilius & certius quàm fieri solitum per alia instrumenta mensurari potest: sive sint anguli, sive figuræ aliæ, siue in Planitie, sive in obliquis locis; qua ratione integræ regiones Regna & alia territoria facilius, celerius, exactius & accuratius possent mensurari, quàm hactenus per instrumenta factum est alia. Etenim mensura illa prior facta est, vel per instrumenta Optica seu Perspectiuas, qua ratione conualles, tumuli & colles, obliqua quoque non sunt commensurata, vel secundùm relationem, quæ sit unius Ciuitatis ab altera distantia, ita ut Geographicæ illæ tabulæ, quæ hactenus [fuere?], ueram & genuinam locorum distantiam non ostendant, cùm tamen tabellarum sit is usus & officium loci longinquitatem, siue qua Regia [uiaitur?], siue [quâitur?] per compendia ostendere. Hujus instrumenti ope [etiam?] obliqui campi mensurari poterunt

III^a. Inventio Est Exemplar, modusque paratus, cujus ope in naui vel in cymba profunditates summæ mensurari possunt, commodius, quàm eo qui jam in usu est, modo.

IV. Ut [follers?] Fabrorum flent, ita ut nec impellere nec tenere eas faber vel ipsius famulus habeat necesse. Quod fabris maximo erit compendio, illis præcipuè, qui ipsi & folles agere & operari ad incudem opus habent; quod usu uenit iis, qui minutioribus in rebus occupantur. Poteruntque tempus, quod transigitur in impellendis follibus transmittere, cudendo, qui labori & lucrum & [temporis? altered] afferet compendium. Hæc quoque erit vtilitas, qui nec ipsi nec eorum famuli in follibus agendis, tantum flammæ ardorem sustinere non [habeb.?] necesse. Famulus quoque qui ad hanc rem adhiberi solet, adhibebitur ad alia. Tota familia ad incudem versari poterit follibus proprio impulsu ignem excitantibus & ferrum emollientibus; quod in lucro temporis est deputandum. Hujus inuentionis si fabri fuerint accidi, breui eam infallibiliter sunt habituri.

V. Qua ratione alatis seu pneumaticis molis, Item hydromolis seu Aquariis pistrinis si hæ aquâ, illæ [vero?] vento destituantur, uires, ut celerius pagant suum[altered] officium, suppeditari possint. Quorum molendinorum major, quàm aliorum usus foret, nec [descrescente?] uenti & aquarum copia, quod plerumque æstate fieri consueuit, famis tolerare oporteret ob de factum molendinorum, injuriam.

VI. Qua ratione asinariæ, item etiam manuariæ seu trusatiles molæ, quarum usus in molendis frugibus de loco in locum sine difficultate ulla transferri [possent? altered], ita, ut non oporteat eas amplius uni loco esse affixas, cum tamen earum, quæ immobilium, eadem sit futura utilitas.

VII. Molæ ad aromata molenda, quæ nunc pistillis in mortariis tunduntur. Nunc equidem duo tresne homines multum cum eo laboris habent. Coeterum molæ hæ modò inspiciantur, sine ulla humanæ manus opera circumagentur.

VIII. Qua ratione in hortis olitorijs ac Viridariis, Herba & Olera siccitatis tempore instar pluuiæ aquâ desuper aspergantur. Modò per certos Canales & instrumenta eò deriuentur aquæ, cujus deriuationis unicus homo curam & rationem habebit.

IX. Proba & Experimentum Tormentorum majorum & minorum, quàm longè sese eorum ictus protendere possint, donec globum vis deficiat propria, suoque cadat impulsu

X. Qua ratione subter Pontum Londinensem Majores & Minores naues secundo & aduerso flumine sine ullo periculo & facillimè enauigare possint[altered]: ita ut aquarum refluxum & incrementum hac in re expectare [non?] opus sit.

XI. Cubiculum, quod curru duarum, quatuorue rotarum quaqua versum via aliis curribus per via circumagi [potest? altered]. Longum pedes 18. latum 12 altum 8 cum omnibus cubiculo necessariis. Lecto seu cubili mensa pro 12 Personis tantundem sedilibus, fenestris ac foribus & Camino simul pro faciendo igne. Potest complicari & semihoræ spatio iterum explicari, optimèque ei contra uentos & pluuios poterit prospici.

XII. Qua ratione torcularia seu præla, quæ vel ligneis[altered] summæ magnitudinis instrumentis, vel Equorum opera circumagi opus habent, multumque loci exigunt in compendium redigi possint. Poterit sc: fieri instrumentum, quod idem, quæ equi & lignea illa instrumenta, efficiet, et interim ne quartam quidem loci partem occupabit. Nec uni loco semper erit affixum, sed de loco in Locum pro necessitate postulante transferri poterit.