The Hartlib Papers

                    Samuel Hartlibius

          Omnibus hæc lecturis Salutem & officia.

             Nobilissimi, Illustres, Generosi

                    & Eruditi Viri.

Divinæ bonitatis immensitas, haud illustriori argumento, mortalium pectora in sui venerationem evocat, quam dum invalescentibus indies malis, validiora semper remedia opponit. Hac præsertim tempestate: quâ, cum ad summum improbitatis & inscitiæ ventum, inusitatis prorsus armis, ab debellandum biceps illud monstrum egemus: Victoriam pene illi spe omni dejecti in perpetuum cesseramus cum miseratione divinâ ex obscuro quodam Sarmatiæ angulo novum ad sacram hanc militiam, haud ita dudum signum sustulit Vir pietate juxta & eruditione spectabilis, Joannes Amos Comenius molitus instructissimum Universalis Sapientiæ armamentarium. Opus incredibile, & inter impossibilia meritò numerandum, ni summus Authoris Candor, certaque jam ejus rei experimenta omni nos dubitatione liberarent. Sed (miram providentiam Dei!) cujus menti tam incomparabilis structuræ Ideam Pater ille luminum impressit, cujus manu jchnographiam ejus jam in charta duxit, primaque jam fundamenta jecit, idem omnia ferè ad eandem publicis omnium usibus communicandam media negavit, seu ne inopinato tam commodi domicilii objectu, obliti veri fundatoris, laudem omnem uni homini tribueremus, seu ut nostros in tam mirandum beneficium animos acrioribus stimulis, Ille renum ac cordium scrutator exploraret. Segnibus jam & tenacibus nobis esse haud ampliùs licet: Deo & Orbi (at quantis creditoribus) insolubilem sortem debere incipimus, ubi hic parci & restricti sumus. Dei gloria, Orbis salus in eo agitur. Quam vilipendere quî possumus,qui & ad singulorum bonum procurandum cælestis Magistri edicto tenemur? At procurare utramque qui compendiosius possumus, quam promovendo id, quod procurandæ utriusque infallibilempene modum omnes docet? Tale enim revera futurum erit novum hoc Comenij opus, Libri Naturæ & Scripturæ clavis, artium omnium Vitæ humanæ utilium compendium exactissimum, uno verbo, Pansophia. Sed non tam commendatione meâ ipsi opus est (quippe quam publicata nuper â me ejus præludia satis superque suppeditant) quam Vestro, quos omnium vitæ hujus bonorum copia, supremus Ille Dispensator circumfudit, auxilio. uod, ut certis limitibus includere, â modestia mea alienum, ita hactenus implorare, veniam, credo, merebitur, ne posthac, ad alendos amanuenses, comparandos libros, commercium cum eruditis continuandum, reliquaque perficiendo operi necessaria, necessarij sumptus Authori desint. Et cui libentiùs subveniretis? Exul est, vestræ opis indigus: & hoc ad miserationem satis, nobis, qui prorogationem altissimæ pacis nostræ, haud certiùs ab Authore omnis pacis impetrari scimus quàm talibus benefaciendo. Summæ sapientiæ, quæ omnes omnia & omninò docet, præco est: & magni æstimabimus levi aliquot nummorum pretio foenerari bonum, quod omne pretium excedit, & quamdiu vivimus usuras nobis solvit? Denique ab omnibus desertus est: & nonne sic cupidius in tantæ possessionem laudis primi involabimus? Hunccine ex curis & angustiis rei familiaris eripiemus, qui augendarum mentis nostræ opum perpetuas curas agit? Eripiemus, sat scio, facilè, modo superfluis delitiarum nostrarum pauxillum detrahere coeperimus. Ne cui, caritatis suæ pignora, Eximio illi seculi nostri ornamento transmittendi facultas desit, meam in ea re operam & fidem offero, de qua, haud magis, faxo, quisquam dubitandum habeat, quam de ipsius operis successu. ui tardus sane ac infelix haud erit, simul ac ahenis au-[catchword: reis]

          Ad promovendos egregios conatus Comenianos,

          (quorum in præludiis sit mentio) bonâ

          fide me largiturum,