The Hartlib Papers

mixtam & mirum in toto corpore decus, &c, qvod maximè eminet, tantam in hoc fortunæ fastigio vestitus modestiam, miratus in Te juxta ac veneratus; Hoc tamen votis non sufficit: non sufficit tacitè apud animum meum repetiisse verba qvibus Degina Arabs felices proclamavit servis Salomonis, eo qvod ipsi continuo adstaret. Dum felicem populum Tuum, dum servos Tuos felicis pronuncio, cupio simul pars esse Tuorum: idque unicum in votis est, ea me sola circumstat sollicitudo ea spes tenet, ut, vel ultimo Aulicorum Tuorum syrmati adnumeratus, heroica Tua facta propius contemplari valeam, discamque in tempore, Te sæpius intuitus, qvibus sit opus coloribus ad virtutes Tuas (qvas nullus Apollo expresserit) qvam optimè adumbrandas si forte, cum tempore, penicillus nunc rudis; Labore et usu historiarum picturæ adaptetur. Iam autem clementia, benignitas, & singularis etiam erga peregrinos munificentia Tua, me sperare jubent qvod opto & non obscure pollicentur, futurum ut beneficijs Tuis ad stipendia Tua perveniam, dum qvasi repuerascens, studio Lingvæ Vestræ (absque cuius cognitione officia debita dextrè adimplere non possem) incumbo. Qvamvis [catchword: vero]

vero mos huius patriæ in peregrinis ab aulâ arcendis, multis annorum suffragijs comprobatus, votis meis videtur esse contrarius; tamen plenus sum solatij. qvoties prudentiam Tuam cogito, qvæ actiones Tuas dirigit non tam qvà itur, qvàm qvà eundum est. Thermistius oratione ad Valentem facundè disserit: Reges, qvales exigit sapientiæ regula, non unius sibi creditæ gentis habere rationem; sed totius humani generis, & esse, ut ipse loqvitur, non [Greek: philomakedonas] tantum aut [Greek: philorromaios?] sed [Greek: philanthropos]. Neque Tu Ser: Pro <right margin, another hand: Serenissime Protector> tam paucis natus es, ut solum regionum Tuarum populam cogites. Huic qvidem jure primum Locum in amore Tuo concedis; sed cum præterea cuicunque mortalium benefacere potes, id oblati beneficij loco reputas. Qvam multa exterorum millia prius beneficijs Tuis fuerunt obstricta anteqvam sibi à Te benefieri intelligerent!   Et etiam num pauci sunt qvi intelligant Te, diversis variarum nationum populis, per reges et rectores eorum (dum ipsis haud raro salutaribus consilijs vel auxilijs prodes) benefacere! Sed ne in laudes Tuas, qvi omni laude majores, temerario ausu involare videar, redeo unde diverteram

Dicet forte aliqvis, Qvid cultori Musarum, quæ umbram & otium amant, cum splendore aulæ? Hic sciat, et litteras tum demum florere cum Principum amore ceu sole foventus, et Principes tum demum esse innubes posseque dici Serenissimos cum à Musis lucem accepere. Et præterea non ex solis libris proficimus: Qvam multa sunt quæ ex contemplatione rerum, qvam innumera quæ ex conversatione hominum haurias! Dicet alius qvid cum Aulâ nostrâ peregrino? Huic respondeo: Non omnium Principum Aulas esse similes Vestræ, non omnes esse & æqve bene ordinatas. Plures sunt, proh dolor! ita constitutæ, ut caulam ingresso minus sit à sordibus periculi, qvam à vitijs similem sectanti aulam. Princeps aulicorum conscientiæ, aulici sociorum moribus perpetuo leges ferre ex per vim inferre capiunt, ita ut non liceat esse probum. Si, non qvod credo; sed qvod Principi Lubet, profitendum, si non agendum qvod honestas, qvod virtus svadet; sed qvod Luxus, qvod corrupti aulæ mores jubent ei imprimunt, valeant omnia huiusmodi aulæ commoda, qvæ, ut sint plurima, neque comparari merentur cum inæstimabili animæ damno. Nihil tale à Te S:P: <left margin, another hand: Serenissime Protector.> nihil ab aulicis Tuis [catchword: metuen]

metuendum. Tu, memor solum Deum esse qvi appendit corda, neminem adigis ut ore dissimulet, qvod corde credit, neque cuiusqvam conscientiæ aliter vim inferre cupis qvam bono exemplo, ut haud pauci virtutem in Te videntes intabescant relictâ. Aula vero Tua, iamdudum, speculum honesti, virtutum palæstra, gymnasium civilitatis audit: ita, ut vehementer mirer non convolare undique exterorum magnatum filios, non exoptare, enixè, non ardenter petere ut tanti boni compotes fiant, qvo nullum unqvam optatores, nullum utilius accidere potest juveni, qvi vel in virtutibus, vel in republicâ vult esse aliqvis! Ideo dabis veniam, Ser: Pro: qvod Aula Tua tantos apud me amores sui excitaverit & affectum qvo in servitia Tua feror, non capies in seqviorem partem. Dum Tibi servire cupio ad libertatem me aspirare judico. Nam, qvemadmodum, ea demum vera libertas est DEo servire: ita, ijs qvi DEum amant et colunt subijci præstat; qvam alijs imperare.   Verum iam forte dudum scire aves qvodnam ministerij genus. Tibi sim exhibiturus? Certè, dum vires meas cogito, qvas aspicere, nisi despiciam, non possum, magnam qvæ me undiqvaque circumstat tenuitatem agnosco: [catchword: interim]

interim qvicqvid habilitatis vel natura dedit, vel ars docuit, qvod sane perexiguum est, id omne Tuo nutui pariturum scias. Da negotium, da otium Ser: Pro:, Si me manu vel ingenio minus promptum, at Labore, diligentiâ, fide, ausim dicere (postqvam stulti personam in laudibus propijs perseqvendis indui) nemini secundum experieris. Quamvis autem aulam Tuam credam omnibus numeris esse absolutam, ut ab eâ qvæ à me expectari potest opellâ parum ei omnino commodi, perfectionis nihil sit accessurum; tamen vel ideo admitti spero ut mihi à Te benefiat! Vos enim qvibus DEus Omnipotens præ reliqvis mortalibus tantum indulsit, potestis, qvoties animus est DEum imitandi, qvam proximè ad Majestatem ipsius in eo accedere, ut, qvemadmodum Ille nos omnes non alium in finem alit qvam ut habeat cui se benginum et clementem præstet: Ita Vos, non erga eos tantum sitis benefici qvi merentur et cum qvibus Vobis bene est, sed non raro Vobis prorsus inutiles, immo qvandoque inimici clementiam Vestram experiantur! Age, [left margin, another hand: ([culjimi?] [Literami?] [ampsati?])] itaque Ser: Pro: ne averte aures ab honestis, ut confido precibus. Non voluptatem apud Te qværo; sed virtutem, non opes posco sed operas; non peto [catchword: delicias]

delicias; sed Laborem: Impera parituro, servabis pereuntem. Pereuntem (ut ingenue fatear) ob perditam bello patriam: Qvæ, dum in flore fuisset, hæc conditio ad qvam adspiro esset laudis atque honoris, nunc autem hoc rerum statu est simul & necessitatis. Qvintus iam annus agitur ex qvo studiorum gratiâ peregrinationem et cum eâ voluntarium exilium susceperam. Nunc nolens; volens exulare cogor, non tantum propter armorum (qvæ misere concutiunt Patriam) strepitum Musis inimicum, sed propter ablata omnia fere vitæ subsidia! Non est qvod qverar Ser: Regem Sveciæ: Hic enim qvamvis arma patriæ nostræ intulerit, causam DEi agit, et multos à jugo Pontificio, cui ferendo jam pares non eramus Liberat. Præterea omnes qvi ipsi sunt subjecti eum clementem & benignum experiuntur. Sed Tartari semper infesti Poloniæ hostes, nunc, nescio qvâ metamorphosi qvove fato, in auxilium vocati, ut ultimum adferrent exitium, tot clades, tot calamitates nobis intulerunt, ut, nunqvam antehac cum aperto Marte pugnarent, essent adeo noxij, atque nunc, cum sub larvâ amicitiæ; inimicissimum virus cerum latet. Qvàcunque transierunt vastam post [catchword: se]

se reliqverunt solitudinem, non agros tantum frugibus vestitos, non granaria depopulati sunt, sed et greges atque armenta, immo homines ipsos, plagiarij isti abegerunt et secum abduxerunt. Cumque nihil superesset, qvod rapere possent, in ædificia ipsa et arbores fructiferas atque adeo qvod mirere, in sylvas ipsas, quæ nonullis in locis incensæ et exustæ sunt ab illis sævitum est! Qvod non ideo memoro ut lugeam, vel miseram, in qvâ sum constitutus sortem deplorem, (nihil enim miror & non multum miror fortunam recepisse qvæ mutuo dederat) sed ut me Tibi, vel hæc sola rerum humanarum inconstantia commendet: et cor Tuum in benignitatem pronum tanto facilius permoveat, ipsa qvâ premor serviendi necessitas. Qvæ, qvamvis non urgeret, Tibi Serenissime Protector servire, non volupe tantum esset, sed summè necessarium et proficuum: Iam vero, postqvam clementia Tua submissis precibus meis annuet, credam: injuriam locum fecisse meliori fortunæ. Sed, ne videar abuti patientiâ Tuâ, iam fortè abusus, à Te, ad eum confugio, cui et Tu & omnes Tibi similes potentissimi Monarchæ supplices fiunt. Hic Te diu incolumem florentemque præstet, & Majestatem Tuam suæ proximam, [catchword: ut alijs]

ut alijs bonis infinitis, sic hac præcipue laude cumulet, ut longùm sis & semper dicaris summum gloriæ ipsius instrumentum!