| Title: | Instructio Quomodo Procedendum Si Cui Pro Themate Orationis Proponatur Thema Simplex, Part 1 |
|---|---|
| Dating: | Undated |
| Ref: | 38/8/1A-14B |
| Notes: | Document divided between 2 files; similar to and possibly extracted from 24/16. |
[38/8/1A]
INSTRUCTIO
Qvomodo procedendum si cui pro
Themate Orationis proponatur
Thema simplex.
1. Themata simplicia sunt duplicia. 1. Incomplexa seu rem aliqvam vi nominali significatione exprimentia, E.g. Coelum, Iustitia, Scriptura, Urbs, Philosophus &c: 2. Complexa seu integræ propositiones non resolubiles in Qvæstionem An, sed tantùm in qvætionem Qvid vel Qvare. [right margin, another hand: Vel quomodo etc.]
De Themate simplici Incomplexo.
1. Si mihi tale aliqvod incomplexum Thema, E.g. Socrates, Iustitia, Roma, Sol &c: pro Themate Orationis proponatur, primò omnium considero An illud velim per solam declarationem tractare, ut semper maneat thema simplex, An verò velim in Thema Compositum[altered] convertere ut possit tractare per Demonstrationem: An denique velim partim per Declarationem, partim per Demonstrationem tractare.
[another hand:] [remainder of page crossed through]
2. Postquam hoc deliberavi, mox ad propositionem orationis formandam procedo, in qua specialius exprimo quid de hoc themate sim dicturus, et tum ad inventionem argumentorum procedo modo generali in Logicis Delineato, nisi quod etiam specialis quædam pro specialiori natura thematum manuductio potest dari.
3. Si [decrevi?] primum modum sequi videlicet solam declarationem, ut semper maneat thema simlex tum dispicio an thema sit persona an res.
4. Si est persona, propositionem formo generaliter sic ut auditiores intelligant me de hac persona uelle dicere. Et tum declarationem thematis instituo per locos personarum quæ
[38/8/1B]
[page crossed through] varijs ordinibus possunt adumbrari videlicet.
{Animi
1. Bona {Corporis
{Fortunæ
2 Parentes, Patria, nativitas, vitæ genus bona malaue animi corporis vel fortunæ res gestæ et mors mortemque consequentia.
3 {Ecclesiastica
Vita eius {Politica
{Oeconomica.
4 Natura et Officium
Unum ex his ordinibus eligo, et secundum eum thema meum declaro, stylo orationis ita formato ut nihil videar agere quàm historiam recitare.
5 Si thema meum est res, tum video ad quod predicamentum pertineat et ex Keckermanni Gymnasio Logico quæro quomodo tractanda sit. Vel saltem in Alstedio video paginem 474 columnâ secundâ. Stylum autem orationis similiter formo ualde simplicem ut nihil uidear agere quàm simpliciter aliquid narrare.
6 Sed hæc forma orationis faciendæ non est Valde usitata, et per hunc modum potius scribentur colloquia systemata etc. quam orationes.
7. Si itaque nolo secundum modum sequi et thema assignatum simplex mox in compositum conuertere, ut per demonstrationem possit tractari, tum delibero quam speciem
[38/8/2A]
[page crossed through] demonstrationis velim sequi. Sunt enim demonstrationis [deletion] species
[Right margin: Suadens pro fine habet affectis ut rem non audiamus sine commotione.]
{gaudium {Gratulatio
{Consolatio
{Terrorem Hic {Vituperatio â malis
poenalibus
{Comminatio
poenam Hic {Accusatio judicialis
{Dehortatio.
{Misericordiam {Deprecatio, lamentatio
Hic { intercessio
{ {laudatio
{Amorem Hic { {petitio
{Praxin alicuius virtutis hic suasio
strictè dicta
Suasionis igitur species sunt hæ:
Gratulatio
Consolatio
Vituperatio a malis poenalibus
Comminatio
Vituperatio a uitijs quæ <[tria?]> includit
accusationem et dehortationem
Deprecatio et petitio
Laudatio
Suasio strictè dicta.
8 Quod si igitur hunc modum volo sequi, mox considero an thema meum tale ut possim alicui de
[38/8/2B]
[first five lines crossed through] eo gratulari, uel aliquem super[altered] eo consolare, uel aliquem ab eo dehortari, vel aliquem ad eam adhortari, vel aliquem de ea precari.
--------------------------------------------------------
[cross-through ceases]
3. Declaratio pura pro fine habet notitiam et delectationem: Pro objecto habet tres quæstiones vz quæstionem quid, quæstionem quare et quæstionem quomodo. <from left margin: scibilitatem rerum seu illam affectionem rerum quæ aptæ natæ sunt ad sustinendas quæstiones mentis.>
4. Species eius tres sunt, quarum primam uocabo Declarationem quid seu indicantem, secundam declarationem quare seu fundantem: tertiam declarationem quo modo seu consulentem.
5 [altered] Quætionem <Declarationem> quid appello cum aliquid planè ignotum et non apprehensum indicatur nudè.
<from left margin: >NB 6. Declarationem quid hic non ita strictè accipio ut vulgo accipitur ubi contradistinguitur<TRANS SWITCH="3"></TRANS> quæstio<TRANS SWITCH="1"></TRANS> quid<TRANS SWITCH="2"></TRANS> quæstioni quare quando, ubi cum quo <quotuplex> etc. Sed ita accipio ut comprehendat <omnes has quæstiones adeoque> indicationem totius essentia proprietatum, accidentium & specierum quæ significatio rectius percipitur ex terminis adjunctis: indicans fundans consulens seu dirigens.
7 [altered from 6] Hæc indicatio est vel narratio de esse rei vel mandatum ad esse rei. <Res n sunt duplices vel â Deo productæ, uel â libera mente producenæ> celeraturæ
[6 altered to 7] Prior indicatio requirit quæstionem quare posterior quæstionem <declarationem>quomodo
8 [altered from 7] Quæstio <Declaratio sive declaratio> quare est <top left, crossed through: oritur adhibetur ad declarationem quid cum est narrans &> quæ indicat monstrat rationes quare aliquid sit vel firei debeat.
9. Declaratio quomodo es quæ ostendit consilia quomodo quod non est fieri possit.
10. Quod si jam volo primum orandi modum sequi vz. solam declarationem ut thema semper maneat simplex, iterum considero an thema meam sit res <aliquid> existens an res actio[altered] mandata ad
[38/8/3A]
existendum
11. Si res <aliquid> existens est, considero an sit persona, an res, an factum.
[right margin: another hand: NB. Potest tamen etiam specialis propositio fieri, tùm videlicet, cum non volumus omnes horos personarum perseqvi. E.g. Dicam. 1. De vita. 2. De morte illius etc:]
12. Si persona, sufficit declaratio quid. Ideoque propositionem formo generaliter tantùm ut audito res intelligant me de hac persona uelle dicere. Et tum declarationem thematis instituo per locos personarum quæ varÿs ordinibus possunt et solent adumbrari. vz.
{Animi
1 Bona {Corporis
{Fortunæ
2 Genus, Patria, Natiuitas, vitæ genus, bona
malaue, res gestæ, mors [mortemque?]
consequentia
{Ecclesiastica
3 Vita hujus Personæ{Politica
{Oeconomica
4 Naturæ et officium
----------------------------
5 [right margin:] Præcipuè etiam hanc
methodum amo ut declarem. Naturam hujus
personæ et naturalia omnia 2 quid peccati in
ea fuerit 3 quid mali poenalis 4 quid gratiæ
5. quid religionis 6 quid artis 7 qui mores
(:Object. Declaratio fieri debet per argumenta Logica seu locos inuentionis, quare igitur per hæc? Respondeo Omnia hæc pertinent ad aliquod argumentum Logicum Loci enim illi inuentionis sunt [word unclear] ualde generales comprehendentes multas species, adeoque difficile est inuenire quænam ex his speciebus huic uel ille themati conueniat, nisi fiat aliqua specialior indicatio. e.g. Cum dico: Declara Socratem ex loco Adjuncti possum specialius indicare quodnam adjunctum pro declaratione Socratis debeat assumi vz, ætas mors etc :)
[38/8/3B]
13 Unum ex his ordinibus eligo et secundum eum thema meum declaro[altered] stylo orationis ita formato ut nihil videar agere quam historiam recitare et solam notitiam intendere.
14 Si thema meum est res, possum jam cum declaratione quid conjungere declarationem quare
15. Quod si facio, propositio duplici modo potest formari: vel generaliter tantùm ut antecedens et tum declaratio quare singulis partibus aut argumentis declarationis quid statim debet subjungi: vel specialiter in hunc modum: Dicam 1 quid sit hoc de quo mihi disserendum. Sive: ostendam vobis naturam eius quod in dissertationem recepi 2 unde fluat et ex quo fonte promanet hæc, quam indicabo natura.
16 Propositione sic formata argumenta declarationis quid quæro pro diversitate thematis. Video <enim> ad quod prædicamentum Aristotelicum pertineat meum thema, et tum in Keckermanni Gymnasio Logico quæro quomod tractandum sit, vel saltem Alstedij Oratoriam consulo ut est Encyclop pag 474 columna secondâ Stylum autem orationis similiter formo ualde simplicem, ut nihil uidear agere nisi aliquid narrare ad notitiam
17 Sed argumenta declarationis quare plerunque tantùm peto ex loco causarum, præsertim efficientis et finis. Et in his proponendis stylum
[38/8/4A]
jam tum nonnihil ad motum acuo. Ad motum dico non affectuum, sed talem aliquem qui plus de intellectu quam de uoluntate participat. Nimirum per declarationem quid excitatur non tantum notitia sed et ille motus intellectus qui admiratio dicitur, et nonnullam includit molestiam, nisi accedat declaratio quare, quâ accedente admiratio sistitur et hac placatâ placida quies sequitur magnæ delectationis. Object. Si motum intendis, quomodo quietem efficis? Respondeo Philosophi desideria seu appetitus distinguent in appetitum acquisitionis et complacentiæ. Sic licet omnes motus animi. Motus autem complacentiæ non est contradistinctus quieti.
18 Si thema est factum, eundem modum sequor atque cum est res, nisi quod specialior quædam argumentorum inuentio ad eius declarationem tradi potest, quam uide apud Oratores, præsertim in Gymnasio Logico Keckermanni.
19 Si thema meum est actio facienda, tum omnes declarationis species conjungo et sic procedo:
1. Propositionem facio [trimembrem?] in hunc modum: 1 quid sit et in quibus consistat quod fieri debet 2 quare fieri debeat. 3 quomodo fieri commodi possit.
2 In declaratione quid et quare procedo ut supra in declaratione existentium. NB Nequaquam autem ad quæstionem quare assumi debet mandatum actionis uel simile quid impellens, hoc enim non declarat sed demonstrat ut postea uidebitur: sed ad quæstionem quare hic faciunt ea argumenta quæ rationes suppeditunt
[38/8/4B]
quare mandetur hæc actio.
2 In declaratione quomodo particularis instructio requiritur, et propria inuentio non est facilis. Itaque argumenta eius non in generalibus titulis argumentorum, sed in specialibus elaborationibus doctorum majori cum fructu quærentur.
19 Sic agendum si solâ declaratione thema nostrum
volumius tractare ut semper simplex manet. Verumtamen in orationbus hic modus non est valde usitatus, nisi oratio sit merè didascalica non ad monendum sed ad docendum comparata, quales conciones quædam in Ecclesiis esse possunt. Potior igitur huius modi usus est in Systematibus, dialogis aut epistolis conscribendis quam orationibus
20. Quod si itaque secondum modum uolo sequi et thema meum simplex mox in compositum uertere ut per demonstrationem possit hactari, tum primum omnium delibero quam speciem demonstrationis[altered] velim sequi.
21. Demonstratio autem in species suas distinguitur ex objecto [deletion] <et fine>. Objectum eius est verum aut bonum. Ea igitur demonstratio quæ per objecto ueritatem habet est Theoretica seu probatiua quæ bonitatem, est practica seu suasiua, quæ utramque, est mixta.
22 Demonstratio Theoretica <left margin: intendit et profine habet> solum assensum
[38/8/5A]
fidem aut persuasionem hujus uel illius sententiæ de quæstionibus controuersis et dubijs. Est igitur quæ probat hoc uel illud esse uerum vel falsum.
23. Si hunc modum uolo sequi, tum necesse est ut propositionem formem cum aliqua protestatione in hunc ferè modum: Non est quod exspectetis omnia me uelle dicere quæ dici de hac amplissima materia possunt, sed in præsentiarum tantùm exspectate breuem et dilucidam Ventilationem unius aut duarum quæstionem esse quibus lites feruent inter homines in mentione hujus materiæ.
24. Propositione sic formata, subjungo syllogismos pro et contra eosque elaboro modo in themate composito monstrato.
25. Etiamsi autem valde usitatum est etiamsi hunc modum orationis per lumina et schemata Rhetorica ad affectus potius quam ad assensum comparare vellem tamen ut hic mediocritatem disceremus, ex cujus solius in hac sola causa defectu eloquentia malè coepit audire. Cum veritatem agimus et tractamus non debemus mentes in furorem præcipitare ut [videre?] ac judicare non possunt, sed tantùm argumentis constringere et etiam acutissimo nisu elabi non possunt, alioquin non oramus sed ludimus. Et dolendum certè est, in ipsis Ecclesiis maximam culpam dissidiorum in hoc principio latere. Si quid
[38/8/5B]
Rhetorica ad constringendum intellectum potest, adhibeatur, si nihil <nisi> ad monendum uoluntatem aut affectus adhibeatur cum monendum est, non cum persuadendum.
26. Demonstratio Practica bonum, ut dixi, uel malum pro objecto habet, <from left margin: (pro fine autem Affectus)> et secundum hujus distinctiones distinguitur. Bonum enim vel Virtus vel felicitas est, itemque malum est in sphæra Vitij vel in sphæra miseriæ. Hinc igitur quatuor species Demonstrationis practicæ, videlicet Demonstratio boni moralis, demonstratio boni naturalis, demonstratio mali moralis et demonstratio mali naturalis.
27. Demonstratio boni moralis est laudatio vel adhortatio: Mali moralis est uituperatio, dehortatio <vel> accusatio (:Accusationem dico non illam judicialem, quippe nihil est quam demonstratio Theoretica probans, vel saltem demonstratio Practica boni moralis judicem adhortens ad officium: sed [cum quæ est?] est cum uituperatione:)
28. Demonstratio boni naturalis est vel præsentis uel futuri. Præsentis est Laudatio et gratulatio, futuri est petitio ac consolatio. Demonstratio mali naturalis est Comminatio seu Denunciatio, Deprecatio, Querela Uituperatio.
[38/8/6A]
29. Collectim itaque species demonstrationis practicæ sunt hæ: laudatio boni moralis, uituperatio mali moralis: adhortatio ad bonum morale, dehortatio â malo morali: laudatio boni naturalis, vituperatio mali naturalis: Gratulatio de bono naturali, Querela de malo naturali, itemque comminatio mali naturalis: Petitio boni naturalis, deprecatio mali naturalis.
30 Quod si igitur demonstrationem practicam eligo sequi, primò omnium considero an thema meum sit tale, ut possim illud laudare uel uituperare, petere vel deprecari, ut possim aliquem ad illud adhortari vel ab eo dehortari, ut possim alicui de eo gratulari, vel aliquem <eo aut> super eo consolari (:consolatio enim de malo et bono participat:) Vel de eo queri et lamentari vel denique illud alicui comminari. Iam uideamus quomodo propositiones in singulis formandæ, â quibus dispositio deinceps dependet.
40. Si uolenso instituere laudationem vel vituperationem, præpositionem formo in hunc Vel similem sensum: Narrabo mei thematis laudes Vel Vituperia, ut [ritum?] vobis et legitimum de eo judicium et æstimium ingenerem: Cum indignum sit rem tantam negligi et vilescere, vel tam prauam in tanta dignitate versari, patimini ut paulisper nobis aperiam an sit res tanto despectu vel tanto æstimio digna etc.
41. Propositione sic formatâ ad argumenta per
[38/8/6B]
contra me recipio, syllogisticè illa dispono et ad modum thematis compositi elaboro.
42. Argomenta[sic] autem laudis et uituperij ex generalibus locis potissimum amant causas, effecta adjuncta et comparata, et hæc postrema in tantum ut interdum solis comparationibus peragantur atque tum quidem propositio superiori modo prius formatur, verum postea recipit hanc appendicem: Ut autem rectius constet unde æstimium sublimius aut humilius de hoc meo themate barriendum sit, comparationem eius cum hoc vel illo constituam ut ex combinatione præeminentia alterius elucescat[altered].
43. Sed ostendunt oratores quædam specialia loca unde argumenta hujus orandi modi debeat <left margin: peti> videlicet Honestum et turpe: utile et damnosum vel inutile: necessarium et supervacaneum: jucundum et molestum, possibile et impossibile: futurum et non futurum: magnum et parvum etc. Vide Alsted: Enc. p. 475
44. Stylus debet indulgere Rhetorices lenioribus mediis, quippe non debet nimis impetuosos affectus excitare, sed aliquos cum judicio intellectus valde mixtos[altered] videlicet [puellarum? altered] de re aliqua æstimium cum amore quopiam conjunctum, vel horum contrarium.
44. Potest tamen hic iterum ante tractationem susceptam superior distinctio adhiberi ut constet an thema sit persona, res, vel actio.
[38/8/7A]
44. Hanc unam cæteri[altered] demonstrationis modi ferè sequuntur, nisi quod propositio paululum uarianda, argumentorum specialiores quædam sedes assignandi, nec non ex Rhetoricis specialia affectuum media seligendi.
55. Adhortatio tamen et dehortatio parum Varietatis admittunt. Propositio potest sic esse: suggeram parumper in considerationem uestram an rectè huic rei indulgeatis eamue fugiatis. Argumenta propter superiora petuntur ab exemplis etiam â mandatis, â pudore etc. Ex Rhetorica prodest exclamatio, detestatio, Communicatio etc.
56. Si petitionem aut deprecationem instituo propositio sic erit: Liceat mihi tentare Vestros animos vestramue bonitatem aut misericordiam, an possim in meum auxilium aut liberationem flectere. Loci argumentorum peculiares sunt merita, promissio, exempla, honor, utilitas etc. Electio Rhetorica requirit judicium in quo uarietas auditorum [deletion] dicentis attendatur.
57. Gratulatio instituitur vel in dicentem vel in auditorem. Si dicens sibi ipsi gratulatur est gratiarum actio et propositio debet sic esse: Non erubescam publice nunc proloqui quantum bonum, quantum etiam debitum ex hoc bono mihi accesserit. Inuentio argumentorum et delectus ornamentorum peragatur ut supra.
58. Si dicens gratulatur alteri, est testificatio adhortatio ad lætitiam, itaque agitur more adhortationis.
[38/8/7B]
59. Si consolationem uolo instituere, sequor modum dehortationis.
60. Querela huc tendit ut auditores condoleant. Itaque propositio ponit suam miseriam esse magnam hoc fere sensu: Patiamini quæso me vobis paulisper in considerationem dare quanta sit mea miseria etc Argumenta sunt ea quæ in laude et uituperio: Rhetorica hic omnia vehementiora admonet.
61. Comminatio denique non propter similem processum sed propter simile objectum similemque finem ad demonstrationem refertur. Habet n. pro objecto malum & pro fine affectum terroris, sed quantum ad processum non est demonstratio sed declaratio. Est autem methodus decalarationis in comminatione hæc:
1. Declaratio quid perpetuâ specificatione malorum immittendorum procedit. 2 singulis speciebus subjungitur declaratio quare 3 Et in hac præsertim Rhetorica dominatur omnibus suis instrumentis ad iram experimendam præsertim etiam dignum meritum repræsentandum (:ubi præsertim affectatio talionis:) facientibus. Propositio igitur talis fere est. Ostendam uobis quid pro factis vestris exspectandum nobis [agit?].
62 Ut tamen rectius me exprimam, comminatio <oratoria> erit mixtus dicendi modus, de quo postea Erit
[38/8/8A]
compositus ex declaratione quid et demonstratione practica laudis. Laudabit enim id, [quod?] indicat, ex loco æquitatis et justitiæ.
63. Atque hæc est demonstratio simplex, quæ forte apud authores rarior, sed certè incipientibus debet esse commendatior: Iam sequitur demonstratio ex probatione et svasione mixta.
[following paragraph crossed through:]
64 Hæc est [illeg.word] modorum: Aut enim propositionem facit uniformem ad [illeg.word] demonstrationem probantem comparatam aut ad solam svadentem & deinde inter tractandum <amplificationis gratia> miscet Demonstrationem suadentem[altered] <aut contra> etiam prop: vel
64. Hæc esse potest trium modorum: 1. Propositio est ad solam probationem comparata, et deinde inter tractandum immiscentur suasionum quædum species per modum amplificationis. 2 aut Propositio est ad suasionem aliquam comparata, & deinde inter tractandum probatio ad amplificandum immiscetur. 3 aut denique propositio est heterogenea partim & plurimembris partim ad suasionem partim ad probationem comparata.
65. Tertius tamen modus propriè loquendo non miscet species demonstrationis sed tantùm conjungit: Priores duo uerè miscent.
66 Itaque ut demonstrationis processus simplici tenore absque omni mixtura <utriusque speciei> procedat, necesse est ut amplificatio non fiat per prosyllogismos, sed ut fiat tantum per eos amplificandi modos, secun-
[38/8/8B]
dum qvos in Logicis dixi amplificationem propsitionis in genere esse instituendam, videlicet. vel per syncategoremata, uel per antithesin, syncrisin, aut synonymiam. Itaque ante omne exercitium puerum necesse est exerceri in simplici amplificatione propositionum, secundum modos jam dictos quo peracta propositionum figuratio sequi debet, & tum orationum ipsarum compositio.
67. Quod si non placet ita simplici modo amplificationem instituere, age amplifica quamlibet cujuslibet principalis syllogismi propositionem per prosyllogismos, & sic habebis orationem mixtam ex demonstratione probante et suadente, nisi quod etiam sola probans prosyllogismos admittit & mixtura tum non fit.
68 Erit & sic mixta, cum probationis syllogismis singulis subjungitur propositio aliqua aut syllogismus aliquis hortatorius, gratulatorius etc per modum consectarij adjunctus.
69. Hactenus declaratio pura & demonstratio pura: Iam sequitur modus orationis mixtus cum oratio procedit tam per declarationem quam per demonstrationem.
70 Huc iterum non pertinet si una propositionis pars est comparata ad declarationem, altera ad demonstrationem. Sit enim declaratio & demonstratio non miscentur sed tantùm conjunguntur
[38/8/9A]
71. Sed hoc tantum hic intelligitur, cum tota propositio est ad solam declarationem comparata & tractatio nihilominus amplificationis gratiâ intermiscet vel probationem uel suasionem aliquam.
72. Si sola probatio intermiscetur, accuratè attendum ne confundatur cum declaratione quare quæ etiam inter orandum demonstrationis naturam induens syllogisticè procedit, æquitatem vel sapientiam declarationis quid vel quomodo demonstrans. Est autem hoc discriminis: Declaratio quare in demonstrationem degenerans utitur argumentis â priori videlicet causis & fine. Sed vera probatio declarationi intermixta argumentatur â posteriori videlicet ab effecto, proprietatibus etc.
73. Cum suasiones cum declaratione miscentur, est verius digressio quam accurata methodus. Cum enim in declaratione aliquid occurrit quod vel laudem vel vituperium, querelam, lætitian etc. meretur, illico in istos campos affectuosè excurrimus.
74. Miscetur autem vel proxime vel[altered] in declaratione per communes amplificationis modos prius nonnihil delatatæ, vel post antecedentem probationem subjungitur. [right margin, another hand: NB Ut autem scias qvomodo Propositio hæc formanda sit, recurre ad superiora, & vide qvomodo proposito formabatur in Declaratione Personarum, rerum, actionum aut mandatorum. ]
75. Itaque in talibus sic procedo: 1. Propositione orationis facta et ad solam declarationem recipiendam comparata tractationem totam scindo in tot axiomata quot volo adhibere argumenta
[38/8/9B]
declarantia 2. Deinde [poti?] meum axiomam ornatè cum propositione connecto amplificatum forte nonnihil per sincategoremata, antithesin, syncrisin aut synonymiam. 3 Tum subjungo si opus est, declarationem quare 4 Et sic hæc in consequentia sua probationem desiderat vel si alioquin ipsum axioma habet aliquid dubij (:in hoc autem casu declaratio quare rectiùs omittitur:) probationem syllogisticam subjungo <insert from left margin: quæ in tali casu plerumque ex loco similium vel parium rectè petitur ut verius sit illustratio quam probatio. >
5. Et tum demum per Exclamationem aut Communicationem Rhetoricam viam mihi ad affectus paro ut possim digredi in gratulationem, querela hortationem etc. e.g. hoc modo: Hoccine uerò [illeg.word] licebit abque summo nostro gaudio moerore etc. An uero sumus ita duri ut absque commotione audire hæc possimus quin summo studio ruamus in amplexum etc. 6. Ubi hac commoditate usque orationem in receptionem suasionis accommodaui, tum perpetuis argumentis suasiuis procedo quamdiu symmetria partium id patitur. 7. Potest etiam digressio illa fieri cæteris omnibus omissis.
76. Unum adhuc monendum est: Solent quidam Oratores per definitionem & diuisionem in thematis simplicis tractatione procedere & si uolumus imitari, sic age. <left margin: 1. Propositio fiat bimembris videlicet .1. Dicam de natura rei [&?] species eius recensebo. > [2?] Post propositionem definitio rei commodo [eloqui?] statim proponitur, et virtualiter in se continet
[38/8/10A]
omnem, quæ in priori parte erit, orationis materiam. 3. Hæc definitio commoda analysi scindatur in tot axiomata ex quot argumentis declarantibus confecta est. 4 Unum quodlibet axioma ita elaboretur ut est thesi superiori[altered] 6. Ubi ad secundam partem videlicet recensionem specierum ventum est, singularum specierum iterum detur definitio. 7 Et hæc superiori modo, si opus est resoluatur.
77 Atque hic est totus processus in Themate simplici in complexu, in quo quis ordo debeat esse ab initio ad perfectionem, sic consulo:
1. Exerceatur puer in comple figurandis per schemata
Rhetorica aliquot axiomatibus.
2. Exerceatur in amplificandis axiomatibus per modos
sæpius dictos.
3 <from right margin: Exerceatur in inveniendis>
argumentis declarantibus uel demonstrantibus pro
themata aliquo assignato, assignato autem non
generaliter tantùm, sed determinatè in quæstione
aliqua simplici aut composita.
4[altered from 3] Tum ex professo ipsi assignatur
thema compositum in quo procedat modo alibi
indicato.
5[altered from 4] Tum thema simplex, in cujus
elaboratione adstringatur ad eum modum qui est
thesi 75.
6[altered from 5] Tum ordine adstringatur ad modos
reliquos
procedit reseruetur in tempus ultimum & ad
statum perfectionis, ac primum in hoc quoque
incipiatur ab eo quod propositionem habet
bimembrem, partim ad demonstrationem, partim ad
declarationem comparatam.
78. Thema simplex complexum est integra
[38/8/10B]
Oratio aliquid enuncians.
79. Estque uel dogma vel historia. Per dogma intelligo omnem orationem docentem aliquam Veritatem aut jubentem aliquam justitiam: Per historiam intelligo omnem orationem narrantem aliquod factum.
80 Dogma est uel textus integer, vel breuis sententia. Si integer textus, prius per analysin in partes est scindendum, et tum unaquæque pars per modum sententiæ enuncianda.
81 Hoc ubi factum, vel illa ipsa sententia loco propositionis ponitur, vel de hujus sententiæ ueritate et æquitate aliqua quæstio composita formatur quæ deinde per probationem aut suasionem syllogisticam tractatur.
82. Prior modus apud Christianorum Theologos usitatus est ut peculiares quasdam rationes habet, quas non attinet hic recensere. Dixi de ijs alibi.
83. Posterior modus iterum variè instituitur: Vel enim propositionis loco quæstio simplex de eo proponitur vel composita, uel utraque.
84. Quæstio simplex, cum propositio recipit declarandum quid in hac sententia dicatur, quare verum sit, vel quomodo impleri <effici> possit. Si sic tum processus fit per modum merè declarationis
84 Quæstio composita, cum vel se veritate sententiæ, vel de justitia vel de bonitate
[38/8/11A]
illius dicendum recipit propositio. Cum de Veritate, proceditur per modum probationis, cum de justitia, proceditur per modum adhortationis vel dehortationis, laudationis vel accusationis et cum de bonitate, proceditur per modum gratulationis, gratiarum actionis, petitionis, laudationis, deprecationis; vituperij etc. Sicut autem hi modi procedendi in themate complexo sunt vel puri vel mixti, ita et hic possunt esse.
85 Quæstionem utramque formare Theologi solent, sententias scripturæ primum declarantes deinde per consectanea ad doctrinam vel mores accommodantes modo sibi peculiari, de quo alibi.
86 Si thema complexum est historia, semper posteriori modo tractatur, videlicet quæstione compositâ propositionis loco formatâ de facti veritate, possibilitate, æquitate <sapientia> vel bonitate. Si tamen longior est historia, declaratio quoque per analysin in parte orationis quæ narratio dicitur, præmittitur.
87 Vel si historia non est planis verbis expressa, sed emblamatica, ænigmatia, typicâ etc. adumbratione depicta, etiam de modo significandi potest [institui?] declaratio quare, aut probatio quod sapienter
[38/8/11B]
88. Hactenus quomodo propositio orationis sit formanda & ad certam aliquam determinationis speciem determinanda
89 Propositione factâ video quomodo per commodum exordium mihi aditum parem ad eam proponendam. Etiamsi enim oratores monent ut ultimo loco <de> exordio cogitetur, hoc tamen non de elaboratione cogitandum est [agendum?] est, sed de delineatione. Quomodo autem exordia fieri debeant uide apud Oratores uulgatos.
90 Quod si thema est factum aliquod Exordium parat aditum ad narrationem, narratio autem inserta ad propositionem facit aditum.
91 Quod si uolo, tractatione absolutâ, siue declaratio tantum, siue demonstratio tantum, siue utraque illa fuerit Confutationem subjungo.
92. Et tum commodo Epilogo concludo.
Sed de harum partium natura peculiari
uide Alstedium in Oratoria &
alios.
Finis.