The Hartlib Papers

                       CAPUT XI.

Gradûs: in qvos prolixum Lingvæ (in specie

  Latinæ) studium necessariò dispescendum est.

Methodus Lingvarum

novissima qvid.

     Methodus Lingvarum novissima est: qvâ ad Lingvæ cognitionem solidam, mediis prorsùs certis, modoque compendioso, et facili, ac jucundo, pervenitur. Scopus itaque ultimus est, Lingvæ solida cognitio: ad qvam requiruntur Media certa, ad finem deducere prorsus idonea: Modus item, mediis illis utendi, exqvisitus, hoc est compendiosus, facilis, jucundus.

Fundatur in communibus

Didacticæ legibus.

     2. De singulis disqviremus ordine. Et qvia nobis de reducendis ad immota Didactica fundamenta omnibus, qvæ particulariter docenda erunt, (Canone ultimo Capitis præcedentis) legem fiximus: id jam observandum reipsâ erit. Ut quemadmodum in ædificio nihil est, quod non innitatur fundamento; eòque sua vi stet, nec externis egeat fulcris: ita nihil in Lingvarum Methodo, qvod non è communibus Didacticæ legibus veniat, ibique se immotè figat.

Solida Lingvæ

cognitio qvid.

     3. Solida Lingvæ (Latinæ) cognitio est: si Lingva, realis Eruditionis vehiculum facta, teneatur (1) Tota, (2) Purè, (3) ad promptum usque usum.

     4. Totam Lingvam tenere, est nullum non mentis conceptum exprimere posse, (per Cap.II.ß.8.et 15.) Tenere puram, est nullis barbarismis, solæcismis, peregrinisque idiotismis, sermonis formam conspurcare. Promptè lingvam tenere, est tùm scribendo, tùm loqvendo, expeditum esse, nec hæsitare.

Qvid primo per TO-

hîc intelligendum.

     5. Dum autem doceri svademus Totam, qværi potest: An prorsùs omnia, qvæ ad

                        CAP. XI.

Lingvæ integritatem spectant, unicuique discenda? et, An sordida etiam, obscæna, obsoleta, superstitionem aut impietatem redolentia? Tandem, Qvid faciendum; si vocabula qvædam in necessariis nos deficiant? utrum nova fingere, aut recens confictis uti, sit licitum?

Nempe [Greek: tò] formale,

non [Greek: tò] materiale.

     6. Ad primum respondetur: Totam utique Lingvam discendam esse, qvantum ad [Greek: tò] formale: ut structura ejus, totumque artificium, intelligatur plenè. Non autem id necesse est, si de materiali intelligas. Nam hoc posteriori sensu ne Cicero qvidem totam Lingvam Latinam (cujus tamen absolutissimus artifex habetur) scivit: ut qvi Opificum vocabula ignorare se fatetur. (lib.4. de Finibus.) Nunqvam scilicet in Cerdonum familiaritate versatus: ut illorum subinde inspectans operas, omnium, qvæ isthîc tractari solent, appellationes addisceret. Nec qvisqvam nostrûm vernaculè eadem Opificum, et similia, vel nominare audivit vocabula omnia: nec sibi tamen propterea Lingvæ patriæ ignorantiam exprobrari patietur. Vix enim ulli hominum omnes res videndi, tractandi, verbis edisserendi, obveniunt occasiones: vix ergò ulli hominum omnia rerum vocabula discendi obvenit necessitas. Cùm ergò nihil discendum, nisi ad usum: (per Axioma CLIX.Porismata 2. et 3.) etiam Lingva non ad curiosiatem, sed ad usum.

(In Pansophiâ tamen

utrumque tradi

  oportet.)

     7. Non dissimulandum sanè: si Pansophica studia vigere debebunt, utile fore, adeoque necessarium, exstare omnium Rerum, qvæ usqvam sunt et fiunt, Tabulaturas: qvæ qvia sine verbis contexi non poterunt; exstare utique Rerum omnium Vocabula necesse erit: seu ut ordine discantur illis, qvorum lustrare omnia intererit: seu ut ad omnem datam occasionem, qvicqvid opus, reperisi possit. (per Axioma CLXXXI.)

et pro cujusque

statu et usu

     8. Ut nunc se res habent, communemque respectando vitam, sic statuendum erit. Discendam esse Lingvam (Latinam vel aliam) TOTAM; sed pro cujusque statu et usu. Nempe communia, et in medio posita, tenenda sunt omnibus. Unicuique autem præterea non ignoranda ea, qvæ ad locum statumque suum peculariter spectant. Exempli gratiâ. Medico Medica, Iurisconsulto forensia, Theologo ecclesiastica, Militi militaria &c. Hîc enim hærere turpe est: hîc ignorantia comitem habet ignominiam.

          

Latina lingva, si

maximè velis, tota

disci non potest, ob

tres causas.

     9. Qvod in specie Latinam attinet: illa

    1.    disci non potest tota, tres ob causas. Primùm, qvia non exstat tota. Non enim plus ejus habemus, qvàm qvantum libris Antiqvorum continetur: qvibus non venisse in mentem, descripsesse Res omnes ordine, diximus

    2.    Cap.V.ß.11. et 12. Deinde, ne illa qvidem vocabula, qvæ exstant, intelligimus omnia: qvia multa Authorum veterum verba Latina, apud Nonium, Festum, Gellium, Macrobium, Isidorum, collecta; Catonis item, Arnobii, Apuleji, Plauti, Vitruvii, nostro seculo eruditis etiam viris ignota sunt: qvanqvam non pauci in multis illorum explicandis divinando, conjecturasque afferendo elaborarunt. Tandem, Romana Lingva ne sic qvidem, uti exstat, et doctis intelligitur, disci potest tota, nisi ab illo, cui tota Romanorum historia (qvantum ad Oeconomica, Politica, Religiosa, et Ritualia) nota fuerit. Qvæ omnia ut nullus Liber capit unus: ita nullum puerile ingenium capit satis: nec, si caperet, usum ea res haberet ætate illâ, per Cap.VII.ß.15,16,17. Hæc de prima quæstione, An tota Lingva cuilibet discenda?

Vocabula sordida,

obscæna, obsoleta,

superstitiosa, tegenda

potiùs qvàm ostentanda:

     10. Vocabula inepta, sordida, obscæna, obsoleta, superstitiosa, et similia, ad Lingvæ corpus pertinent, non ut essentiales ejus partes; sed ut Verrucæ qvædam vel Ulcera, tegenda potiùs, qvòm ostentanda. Qvantum ad Obscæna: bonus Philologus illa ignorari præoptabit, qvàm se doctore sciri. Nam bene cessit Chamo, turpia parentis cupidè contemplanti, et aliis commonstranti: benedictione verò digni habiti sunt; qvi pallio obvoluti, oculisque aversis, velare maluerunt pudenda, qvàm intueri. Atque si Romani (teste Cicerone lib.7. ad Familiares epistula 22.) ab honestis etiam vocibus multis abstinebant, qvæ ad sonum obscænarum accederent: qvæ non moderatio reqviretur in nobis Christianis? qvibus expressè, ne qvid turpe procedat ex ore nostro interdixit spiritus Christi. Obsoleta verò, et qvæ profanas redolent superstitiones, sciri possunt; non ut illis utamur, sed ut antiqvos Autores, si legendi sunt, intelligamus?

Nova verò admittenda,

si rem novam

denotent.

     11. De vocabulis Novis, si res sint novæ, priscis ignotæ, ineptum est, non admittendæ sint, ambigere. Sunt utique, si post inventas Res qvoque inventa sunt, apteque

          

rebus indita, Nomina. Cujusmodi multa sunt Mechanicis, Philosophis, Medicis, Iureconsultis, Theologis, antiqvis omninò ignorata. De qvibus rectè Christianus Becmannus: Age, optio tua esto; elige, utrum mâlis, aut nescire, aut noscere Res, qvæ Ciceronis ævo non fuerunt, nostro sunt. Vis nescire? omnium stultissimus es. Vis noscere? necesse est, ut nova recipias vocabula; utpote qvibus, tanqvam rerum symbolis, aut organis, scientia comparatur. (Manuductio ad Latinam Lingvam cap.X.)

Qvid secundò per

PURITATEM LINGVÆ

intelligendum.

     12. Ita qvid per Integritatem Lingvæ intelligendum veniat, patet. Purè dum Lingvam perdisci volumus; non tantùm volumus, ne barbarismis et soloecismis foedetur oratio: sed etiam, ne peregrinis idiotismis turbetur. Videmus qvippe, peregrinas Lingvas discentibus perpetuò id evenire; ut se vernacula constituat advenarum magistram, ingeratque se pro normâ; seu voces constituendo, seu phrases et adagia, efformando. Ubi licet forsan contra Grammaticæ regulas nihil occurrat: occurunt tamen multa contra peculiarem lingvæ genium, dura, obscura, hiulca. Hinc Scaliger: Multoties conqvesti sumus, multos Grammaticè, paucos Latinè, loqvi.

Qvid tertiò per

PROMPTITUDINEM

LINGVÆ innuatur.

     13. Promptitudinem denique reqvirimus: ut Methodo hac institutus non semper à Lexicis et Grammaticis pendere necesse habeat: sed tandem, citra istorum subsidiorum opem, seu legendum qvid obvenit, seu scribendum, seu loqvendum, inoffensè progrediatur. Non secus scilicet, ac puer, ad serperastra gressûs formare doctus, abjectis tandem illis cursitat.

Metæ certæ addiscendis

Lingvis necessariò

figendæ;

     14 Scopum vidimus Lingvarum Methodi ultimum, RES OMNINO, PURE, PROMPTE, eloqvi posse: videamus Metas. Nempe qvia studium Lingvæ cujusvis (Latinæ etiam) operosum qvid est et prolixum, (per Cap.II.ß.14,15,): prolixa verò necessariò dividenda sunt in certa intervalla; (per Cap. X. Axioma LXXIII.) si certum, si expeditum, si jucundum, constituere volumus Lingvarum studium: necessariò id per certa Intervalla disterminandum erit: non aliàs remedium habituri præcipitiis illis, de qvibus qvesti summus Capite VII.ß.8,14,15. ad finem usque. Stet igitur: Qvia ad summum sine intermedio non venitur, conficiendos esse Gradûs.

atque pluribus Gradibus

distingvendæ,

     15. Et qvia distantia illa (inter Ruditatem lingvæ, et Perfectionem Lingvæ)

          

major est, qvàm ut uno saltu superari possit: necessariò erunt conficiendi Gradûs plures, aut potiùs graduum Scalæ plures (Axioma LXXVI.)

verè ac realiter,

non ad placitum.

     16. Et qvia Gradûs esse debent verè ac realiter ab invicem distincti: non fingemus hos ad placitum: sed seqvemur ipsam Rerum naturam, ingeniique puerilis capacitatem, et denique temporis seu ætatum intervalla, (per Axiomata LXXIII. et LXXVI.) Nempe qvia ubique simpliciora et sunt, et fiunt, et cognoscuntur, ante composita; et composita denique ante compositissima, (per Axioma LXXIV. et Porisma suum): puerique infantes; dum lingvam ad sermonis usum primitùs exercent, non aliter, qvàm hac ipsâ Methodo, progrediuntur; ut nempe primùm Res sigillatim inspectando nominent, Mater, Mensa, Culter &c: dehinc res et Voces copulent: Mea mater, Da cibum, Scinde panem cultro &c: itaque Elegantias, Idiotismos, Tropos, Adagia &c. prima ætas non capit; vix pueri et adolescentes: plena verò Eloqventia virili ætati servatur. Monuimus autem Cap. X. Axiomatis CLVII. Exegesi) ætates vitæ, et ætates profectuum, parallelè se habere.

Gradûs tres sunt.

     17. Ex his seqvetur: ad Lingvæ perfectionem veniendi Gradûs fore tres, realissimè ab invicem distinctos,

    I. Lingvæ totius Fundamenta ediscere.

   II. Lingvæ totius Fabricam seu Structuram

                                   Perdiscere.

III. Lingvæ totius Robur et Ornamenta

                                   addiscere.

(Necessariò hæc ita fieri, patet per Capitis Axioma CXLVIII. cum exegesi suâ.)

Primus, Vocum

primitivarum

Fundamenta.

     18. Per Fundamenta Lingvæ intelligimus Voces primitivas: ex qvibus, ut rectè positis Radicibus, tota totius Lingvæ Vocabulorum silva pullulabit; unà cum percepto vero ac genuino illarum sensu; ac denique voces variandi ratione generali et analogâ.

Secundus, omnium

vocum usitatarum

Structuram.

     19. Per Structuram Lingvæ totam, intelligimus omnem in communi usu positarum Vocum totius Lingvæ multitudinem, cum dexteritate, unamqvamque sensu proprio et nativo rebus suis applicandi, interque invicem debitè construendi. Qvantum scilicet ad propriam expressionem attinet, Scapham non aliter appellando, qvam scapham, et Ligonem ligonem, per omnes Rerum classes.

Tertius, Lingvæ

ornamenta, Idiotismi.

     20. Per Robur Lingvæ, intelligimus Lingvarum Idiotismos; peculiares scili-

cet, et cuivis Lingvæ proprias, vocabula vocabulis copulandi, hoc est Phrases formandi, consvetudines. In qvibus potissimùm sitæ sunt Lingvæ cujusvis emphases ac nervi. Qvò etiam omnes Rerum transnominationes, tropi, adagia, et qvicqvid elegantiarum ulla Lingva continet, referenda sunt.

Trium istorum Graduum

ratio generalis.

     21. Patére existimo, bono consilio illa sic disterminari: ut primò ponantur Fundamenta; sed ampla et solida, toti doctrinæ moli ferendæ idonea: (per Cap.X.ß.126. et Axioma CLIV:) dehinc seqvatur Fabrica ipsa, fundamentis superstructa suis, qvaqvà patet: (ibid:) tandemque, ut structuræ jam paratæ adjiciantur Picturæ et Ornamenta. Ut tamen rectè hæc sic institui prorsùs certi simus, demonstrandum est uberius.

Specialiter verò; cur

Radices lingvæ à

Corpore lingvæ

separatim docendæ?

     22. Radices Lingvæ rectè separari à Corpore lingvæ patet: qvia Rerum praxis (ubicunque rationabiliter agitur) necessariò incipit à minimis, non a maximis; à partibus, non à toto; à rudimentis, non ab operibus. (per ß.105.) Hinc Arborator surculos plantat, non arbores aut frondes: et Agricola semina per agrum spargit, non culmos aut spicas: et Ædificator non parietes primùm erigit, sed supponit fundamenta &c. Iam verò in Sermone minimum qvid est Vocabulum: et inter vocabula simplicissimum qvid, Vox suæ originis: et in usu vocum rudissimum qvid, sigillata rerum Nomenclatura &c. ut et Sermonis formandi prima rudimenta, Nominum et Verborum flexiones. Hæc ergò minima primùm absolvenda: anteqvam ad plenam Vocum diductionem, Structurarumque varietatem omnem, veniatur.

et cur separatim

Idiotismi ac

Elegantiæ?

               23. Rursum autem Idiotismos, cæterasque Elegantias, à reliqvo Lingvæ corpore metâ rectè separari, hæc ostendunt. Primùm, qvia Rerum differentiæ accuratè observandæ sunt, (per Axioma LXXXIX:) ut ne qvidqvam, re ab aliis distinctum, indistinctè in congeriem projiciatur: (per Axioma LXII.) Atqvi Latinitas, et Latinismus, reverà distincta sunt. Latinitas qvippe est sermo Latinus purus, à domestico vitio remotus, sine respectu ad alias Lingvas: cui opponitur Barbarismus et Soloecismus. Latinismus verò est proprius Latinæ Lingvæ genius, in iis [catchword: potissimum]

                           CAP.XI.

potissimum consistens, qvibus à consvetudine aliarum Lingvarum receditur: cui opponitur Græcismus, Germanismus, Polonismus &c. Et patet utrumque tam latè: ut licet Rerum Nomenclatura totum Lingvæ penu exhauriat; is tamen, qvi Nomenclaturam tantùm Rerum tenet, nec ad Elegantias progressus est; vix mediam Lingvæ partem tenere credi possit: qvemadmodum Capite V.ß.29. monuimus. Tandem, Nomenclatura Rerum potissimùm servit docendo, Elegantiæ potissimùm delectando et svadendo. Distinctos igitur cùm habeant fines, distincta etiam constituunt systemata: sicut in nobis distincta sunt Cerebrum et Cor, Intellectus et Affectus.

Cur Nomenclatura

rerum propria

transnominationi

earundem præmittenda,

Ratio prima:

     24. Qvòd autem Nomenclaturam rerum Transnominationi rerum præmitti svademus, eò fit: ne violetur Rerum ordo. Nempe in Rerum discendarum congerie semper à facilioribus progrediendum est ad difficiliora, (per Axioma LXIII.) Atqvi studium Proprietatis simplicius qvid est, eòque faciliùs longè, qvàm Elegantiarum studium. Præmittendum ergò. Nam propria per se simplex qvid sunt; unum non nisi uno modo dicitur: translationum, seu transnominationum, infinita luxuries est, aut esse potest. Tùm et hoc: Propria per se intelligi possunt, translata non nisi per illa. Propria siqvidem ostendunt rem qvamque immediatè; translata aliud per aliud. Eòque propria unum qvid et simplex menti objiciunt, translata duplum; alterum, qvod dicunt; alterum qvod innuunt, et intelligi volunt. Ergò, qvod facilius est, agamus priùs: qvod difficilius, differatur paululùm.

secunda;

     25. Præterea, scire Lingvis communia, Lingvarum veluti rudimentum est; specialia scire, perfectio. (per Axioma LXXV.) Iam autem Rerum simplex Nomenclatura commune qvid est Lingvis omnibus: Idiotismorum verò et Elegantiarum tot sunt differentiæ, qvot Lingvarum. Hinc est, qvòd propria propriè reddi possunt, è qvâvis Lingvâ in aliam, verbotenus; idiotica vix unqvam aptè satis: qvælibet Lingva suâ consvetudine gaudet. Ergò in Lingvarum studio necessariò id observandum: ut communia communiter tradantur, et separata separatim; illa, tanqvam generalia, priùs; hæc,

tanqvam specialia, pòst. (per Axioma LXXV.)

Tertia:

     26. Accedit, qvòd Gradûs nullibi confundendi sunt, (per Axioma LXXVI.) Atqvi Proprietatis studium ad Elegantiam gradus est, non contra. Propria enim ornantur, translata ornant: jam autem ornari nihil potest, nisi qvod jam est. (Eqvum habeas priùs necesse est, qvàm ei adaptes phaleras.) Hinc rectè dictum: Eloqventiæ principium, Verborum delectus: Delectus autem nullus, nisi in verborum copiâ, et vero genuinoque singulorum intellectu. Qvorum utrumque (verborum copia, et intellectus): non aliunde qvòm ò verâ, plenâ accuratâ, Rerum nomenclaturâ, venire potest. Ergò ad Eloqventiam, omnemque Elegantiam, gradus primus est; posse rem qvamque perspicuè nativo suo vultu exprimere. Si enim non intelligar, qvomodo placebo? Patet id puerorum, hominumque incultorum exemplis: qvi Iocis amoenis, Tropis elegantibus, Adagiis acutis, Allusionibus argutis, non capiuntur: qvia eorum vim non asseqvuntur. Non asseqvuntur autem: qvia nec Res, unde allusiones petuntur; nec rerum illarum Appellationes, nôrunt. Ergò hæc omnia præmittenda necessariò: ut Elegantiis paretur via.

Qvarta:

     27. Insuper danda est opera; ut doceamus et discamus, qvantum potest, svaviter: ne obrepat, vel etiam obrepere facilè possit, nausea, (per Axioma CLXVI.) Atqvi in studiis qvò distinctiora sunt omnia, eò amoeniora: cùm discens non ut in chao et tenebris versatur: sed semper, ubi sit, et qvid rerum agatur, videt. Memini, qvas cruces olim senserimus in Lexicis; cùm Voces, Phrases, Adagia, in congeriem coòcervata nobis objiciebantur: et in Grammaticâ Græcâ, statim post Alphabeta, Dialectorum differentiæ, &c. nobis misellis attonitis hærentibus, et quid fieret, planè ignorantibus. Gradûs ergò ne confundamus: seorsim stet unumqvodque: ut lux insit seorsim cuique.

Qvinta.

     28. Tandem, Nihil dediscendorum discendum est, (per Axioma LVIII.) et ne disci etiam possit, providendum, (per Axioma LX.) Videmus autem, qvantum laboris facessant Præceptoribus dedocendi, discipulis autem dediscendi, Polonismi, Germanismi, aliarumve gentium Idiotismi: (qvælibet enim Lingva aliqvid ad corrumpendos Latinismos affert.) Remedium videtur futurum præsentissimum: si rerum Nomenclaturâ simplici ordine abso-

          

lutâ, (ubi corruptionis illius, de qvâ loquimur, occasio nulla erit,) aggrediamur novo impetu Idiotismos: novumque instruamus ex iis, qvæ [Greek: autolekseì] reddi non possunt, exercitum: ordine rursum oppugnaturi et expugnaturi peregrinitatem omnem, omniaque Latini sermonis (ut Lubinus loquitur, supra VII.ß.6.) dedecora, dehonestamenta, et sordes.

Summa hactenus

dictorum:

     29. Summa summarum. Ad Sermonis structuram veniendum non est, nisi post profundè posita fundamenta Radicum et Flexionum regularium: nec ad Latinismos veniendum, sine medio illo gradu, qvo Lingvæ decurrunt parallelè in simplici Rerum nomenclaturâ. Qvia scientia in nobis non aliter plantari et crescere potest, qvàm qvo solet in Arboribus ordine et modo; primùm Planta, seu Viviradix; tùm Rami et Frondes; tandem Flores et Fructùs.

et commendatio istiusmodi

Lingvarum Methodi.

     30. Atque hac ratione Methodus hæc verè catholica erit, omnibus Lingvis docendis et discendis accommodata: qvod postulavimus Capite IX.ß.7. infrà autem Capite peculiari XX. docebimus uberiùs.