The Hartlib Papers

           Meditatio de dissidio Ecclesiastico inter

                     Evangelicos tollendo.

1.   Quatuor mihi videntur esse genera eorum qui religionem defendunt: 1. alij mero judicio defendunt. 2. Alij [judicio? altered] miscent affectus. 3. alij meris affectibus pugnant. 4. alij denique nec judicio nec affectibus, sed alio quodam litigandi modio, quod appello fidem monstrosam.

2.   Omnibus hisce error inest, et correctione indigent.

                 De postremo prius.

3.   Per postremum intelligo ipsum affectum quarundam mentium erga religionem, quâ audent conceptam de religione suam sententiam intrepido animo, et voluntariorum periculorum aditu alijs commendare, ut eos in Societatem opiniones alliciant.

4.   Hoc affectu ductos videas 1. monachos in papata prævijs gressibus et vaxillis exercitum in hæreticorum, ut putant copias ductitasse. 2. Eosdem, nec non Iudæos sæpè, Turcas aut Ethnicos sub opinione martyrij mortem crudelissimam pro religione suâ subijsse. 3. Multos inter Papistas ita audaces, ut in faciem Dei sese sistant, et diris execrationibus et juramentis Dei poenas ac diabolorum omnium furorem in se provocent si falsa sit, quam tuentur sententia.

5.   Facilè quidem hoc [telorum?] genus repellitur, ne nobis noceat. Respondemus enim talibus 1. Quicquid tu hujus facis nihil nisi tuum testimonium pro religione tuâ profers, licet istud

  Object: Atqui hov est testimonium divinum, quod Deus ita provocantos poenam tamen non punit. Recipe Deus ne illos quidem statim punit, qui voluntariè et consultè pejerant, nedum illos qui ex errore. Quære exempla et rationes.

6.   Sed tamen affectum istum ita revocare ad anatomiam proriæ naturæ, ut ne apud [Greek: homognomoountes] quidem habeat speciem argumenti, hoc opus, hic labor est.

7.   Habet enim veræ fidei speciem non omninò absimilem, quippe persuasio de accepta Dei gratiâ tanta est, ut [Greek: plerophorian] fidelium <left margin: coram throno et tribunali Dei> (.quæ fides est heroica non omnibus communis fidelibus:) non parum referat.

8.   Neutiquam satis dicunt, qui statuunt ex ambitione merâ hoc procedere. Circumstantiæ enim facti sæpè suggerunt talia argumenta, quæ honoris cogitationem non adesse satis probant.

9.   Nec satisfaciunt, qui indurationem Diaboli hunc affectum definiunt sunt enim ejusmodi homines sæpè maximè dociles nec puto Paulam ante conversionem ab hâc mente ita fuisse valde alienum si quis [letter deleted] conversationem ejus in Id Iudaism consideret. Gal. 2. 14. Quis autem putat tales à Diabolo induratos præsertim cum in ijs ferè demum appareat, hæc induratio, qui veritatem, cui nolunt assentiri, benè norunt et eviectem habent.

10. Quamvis hoc fateor, quo præcipua illa Antichristi Instrumenta Diabolus sæpè indurat ad talem audaciam, ut hâc ratione Deo quasi infaciem illudat, quod alijs deinde faciunt non eodem impulsu, sed eodem exemplo.

11. Ego puto hoc genus animi non ineptè appellari monstrasam fidem. Sicut enim in animalium generatione, deficiente concursu primæ causæ, natura sæpè exorbitat in generationem monstri, referentis non tantum speciem aliquam animalis, sed ex motus quosdam vitalibus haud absimiles (.lege Lemnium.) ita in regeneratione Spirituali, seu generatione fidei externa pietatis media in usu sui Spiritus S. concursu destituta exorbitant ad generationem talium affectuum, quæ materiales quasdam dispositiones ad veram fidem induerunt, earumque vi edunt actiones veræ fidei actionibus similes.

12. Sed non tantum potest fieri in quibusdam gradibus, sed potest hæc monstrosa generatio omnes partes fidei ad summus[altered from summas?] gradus assimilare, sicut Lemnius testatur, monstra quædam violentissimi motus ac stridoris quoque edita, et tamen utrique vitali animâ destituta.

13. Est enim in religione multum naturæ, quæ religione extensâ et in ulteriores gradus sublimatâ, attemperatè quoque intenditur: imò omnis sicut peccati, ita religionis actus motus naturalis est, quem Sp. Sanctus ex facultate elicit, et de facultati prius rectificatâ qualificat ad rectitudinem. Quod si loco Spiritus hanc naturam excitant et qualificant sola externa media, et a Diabolo vel impulsus, vel exem-

14. Hoc non tantum potest fieri in papatu, ubi matrix ipsa et verbo quasi animalis aut seminalis speciebus præsto est, sed et apud Ethnicos aliquo gradu potuit contingere, ubi bona educatio nonnullum regenerationis medium, itidemque rationis et eruditionis cultus locum habeant.

15. Quibus jam otium est, illi nullo negotio cum voluptate investigabunt specialius quales aberrationes et quibus de causis in hujus monstri conceptione formatione et denique partu contingant.

16. Quin imò ubi vera fides generatur, res ita habet, ut mediorum usus consuetudinibus, occasionibus, calamitatibus, seductionibus etc: ita sæpè concutiatur, ut fides generata ab abortivo embryone aut inepto monstro infirmitate, aut tortuositate suâ non satis notabiliter differat.

                        De Tertio.

17. Tertium genus eorum est, qui meris affectibus pugnant etsi argumenta quædam pro instrumentis seu armis, quæ furor ministrat, assumunt, ad affectus in fraudem adversarij effundendos.

18 .In hanc classem referri debent homines, præter Ecclesiasticos et literatos, ferè omnes, et utinam nulli ex [istis?].

19. [Hi?] in controversiarum negotio perinde sese habeat ac in negotio salvificæ fidei; præsumtione videlicet dicuntur,

20. Eodem igitur modo etiam corrigendi, videlicet â pastoribus suis seriò monendi, ut ne præsumant cum alijs disputare priusquam rationem ipsi possent suæ doctrinæ sufficientem reddere, donec autem id possint, occupent se in studio discendi, non in prurigine arguendi.

21. Sunt præterea in aliam occupationem assuefaciendi, videlicet in veram et seriam considerationem de origine veræ cognitionis, quod scilicet illa fit donum Dei datum non nisi ijs, qui eam quærunt per laboriosum usum mediorum, unde crescet in ipsis hæc cogitatio et examen affectus istos obtundens. Si cognitio Dei donum est et per media datur, sumne ego talis qui fuerim in Scripturis, concionibus, precibus, etc: adeò diligent, ut meritò habeam causam arguendi præsumendi, quod mihi rectior de religione opinio sit, quam ille. Et si habeo, annon illi qui non acceperunt, commiserationem potius quam insectationem meruntur.

22. Si tamen in concionibus controversiæ sunt attingendæ, auditores non tantum instruendi sunt argumentis quibus possint religionem defendere, sed etiam informandi moribus, quibus in disputando cum alijs uti debent, videlicet seriâ præparatione, loco opportuno, mansuetudine, intentione ædificandi. etc.

23. Et hoc quælibet pars non tantum adversæ partis, sed et suæ partis auditoribus præscribere debet. Non tantum nostri Lutheranos, sed et nostri nostros arguant, et contra.

24. Præsertim etiam accedat authoritus Magistratus, qui rixosos ipsos homines inter pocula et in locis sæpè obscænis hasce

25. Secundum genus eorum, qui in disputando judicio miscent affectus, Theologorum, præsertim concionantium, bonum numerum continet.

26. Hi quintuplici ferè remedio indigent: Suasione, Instructione, Tolerantia, Desuefactione, coactione.

27. Per[altered from Pers] suasionem intelligo monitionem eorum argumentis efficacibus conceptam, ut examinent, an hic sit legitimus modus defendendi veritatem, [an?] divinitus sit licitum eos, quos pro socus æternæ salutis necesse habent agnoscere, propter errorem in religione tantis odijs et morsibus infectare, an denique solis Scripturis in assertione hujus dogmatis ducantur, serioque deposuerint considerationem honoris, consuetudinis/

28. Argumentorum illorum prævium habemus authorem Iac. Acontium ferè libris prioribus duobus Stratag. Sath.

29. Per instructionem intelligo accuratiorem discussionem [istiis?] dubiæ quæstionis, quæ conscientiam sæpè tangit, videlicet, quomodo hoc possit simul consistere, ut quis istud examen, quod è thesi 25 instituat, et tamen dubitationem in religionis negotio vitet? Hujus quæstionis prævius discussor est idem Accontius lib.1. Et certè hâc quæstione, quam nimis rarò memini in Scholasticas disquisitionis venire, rectè intellectâ, multi erunt crebriores in hoc examine, adeoque tardiores ad convitiandum.

30. Est autem meo judicio hujus quæstionis eadem ferè ratio cum illâ: quomodo cum perpetuâ fide in Deum possit consistere examen an nos, simus tales, quibus Deus sit propitius. Ex hisce quæstionibus non intellectis hoc fluit, quod homines nunquam volunt dubitare se in Dei gratiâ esse, et quoniam nunquam dubitant de hoc, concludant se nunquam adhuc in infidelitatem incidisse, adeoque non posse damnari: Item ne semel quidem audent in dubium vocare, quod rectè de religione sentiant, ideoque nunquam se examinant aut probant[altered], peccatum[altered] putantes si assertum aliquando aut judicium examinationum intervallis abrumpant. Foret igitur omnino necessaria harum quæstionum accurata disscussio et crebrior ad populum etiam institutio de ijs. Adhuc semel dico et rotundius me explico, fundamentum hujus Ecclesiasticæ litis magna imò maxima ex parte in hisce tribus esse.

1. quod multi non satis intelligunt doctrinam de fide justificante.

2. Quod neque satis clarè intelligunt illum actum fidei, quo circa veritatem amplectendam versatur.

3. Denique quod doctrina se adiaphoris nondum satis determinatè explicata est.

  Meo judicio Theologi ex usu Ecclesiæ facerent, si reliquis elaborandis tamdiu intermissis certatim in his doctrinis magis elaborandis operam suam sumerent. Si videro ut me [lector?] in his meditationibus acceperit, an ut inanem novatorem, an ut fidelem monitorem, pro eo meditationem aliquam, quam

31. [Tolerantiam? altered] intelligo, ne in rebus adiaphoris et levioribus lacessantur multis contradictionibus tamdiu donec pax Ecclesiarum adoleverit ad aliquam firmitudinem. Vtraque autem pars hic debet definire quænam in suâ religione habeat pro adiaphoris et in adversâ pro tolerabilibus saltem caritati.

32. Defunctionem intelligo, quâ avocentur in alias occupationes tempore concionum, ne otium ipsis sit auditoribus ita abutendi in rixis etc:

33. Duplex autem est. 1. Assuefiant ad elaborationem concionum practicarum in quibus controversiæ nullæ tanguntur, sed tantum erudita sit materiarum practicarum per præcipua ædificationis media deductio et dispositio, ad creandum auditoribus attentionem, reverentiam et delectationem præsertim in lege Dei, ac certiorem fundationem eorum in Sensu fidei, ne hic sit vel fallax præsumtio, vel inanis dubitatio, vel negligentia in roborandâ fide, vel ignorantia in utenda vel incertitudo in percipienda. Quicquid autem controversiarum pro concionibus tractandum est, id reservetur ad conciones catecheticas. Catecheticæ autem conciones formentur in modum catecheseos, scilicet per quæstiones dilucidas, et per responsiones declarantes, probantes, refutantes,   absque acerbi- [catchword: -tate]

2. 2 Iubentur magis et crebrius auditoribus explicare Systema Biblicum, non per tractationem controversiarum <aut> doctrinarum, sed tantum .1. per explicationem, quæ commoda analysi monstret Sp. Santus ordinem et argumenta et 2. per quæstiones quæ concilient aut illustrent. Summa: Si exactè volumus satisfacere auditorum necessitatibus, videtur mihi necesse [este? altered], ut minister eruditionem suam triplici labore in usus discentium eroget. vid.

I. Concionibus fundativis i.e. talibus, quæ ipsum Scripturæ systema auditoribus probè notificent et in curam eorum insinuent per analyses, quæstiones et vinditias, nec non sapè per familiares digressiones in allegationem historiarum, parallelarum ex Scriptoribus prophanis in quibus textus fundatur, per collationes et concitationes locorum in speciem pugnantium. etc: Hoc certè maximè necessarium est, et omninò de officio mysterij, ut liber hîc [Ceu?] thesaurus Ecclesiæ ad cujus libet fidelis usum ita dispensetur, ut, cæteris paribus, toto possit frui. At verè frequentet quis pleraque nostra templa per sexaginta annos, an[altered] omni illo tempore audies tota Biblia explicata? Non sum versatus in historijs multum, memini tamen me legere orationes istas Ecclesiasticas, quales nunc in usu, post Apostolorum tempora demum introductas, adeò ut verisimile sit primis temporibus (.ministerium

 II. Concionibus directivis seu instructivis, qui doctrinam Theologicam ad locos communos revocatam explicent et defendant. Hæ sunt conciones illæ Catecheticæ, quæ post explicationes tangant controversias dilucidè et clarè. Nam oratoria in talibus concionibus pestilens est. quæ res floribus et figuris ita implicat, ut auditor

III. Concionibus fumativis, i.e. talibus quæ animos ad fidem et officia formet. Hæ demum sunt veræ conciones, et hic suppellex concionatoria locum habet, quam Deo volente in Theologicis monstrabo. In his præsertim etiam dominetur investigatio processum gratiæ ad delectationem et admirationem in auditoribus croandam, nec admodum adhibenda sunt comminationum et hortationum tonitrua, nisi prius animi hominum per eruditas dissertationas fuerint demulsi. Et imprimis ministri caveant, ne conciones hasce perpetuo occupent, inculpationibus ciborum, poculorum[altered from populorum], palliorum, tunicarum, caligarum, collarium, conviviorum, ambulationum, et in similibus externis actibus reprehendandis aut commendandis, sed intimis illis et abditis processibus gratiæ in negotio redemtionis, justificationis, santificationis etc: eruditè rimandis, explicandis, inculcandis ut agro cordis intimè perfosso et purgato extimi rami malitiæ sponte suâ [catchword: tabescant]

  1. Reditus parochiarum legitimè adornatos ne occupatio in ijs conquirendis et velut ex terrâ eruendis ministrum impediat. Hæc est res Magistratus.

  2.Cursum studij Theologici ante susceptionem officij peractum eâ methodo quam in Theologicis sum indicaturus.

 Ratione docentium difficultas etiam non est tanta si

  Hactenus de desuefactione, in quâ nihil præscribo ijs qui Ecclesias suas habene benè constitutas, et mutationem non facilè admittunt. Sed in Germaniâ nostrâ, ubi post tot vastationes quasi nunc Ecclesiarum constitutio facienda est, meritò aliquid in medium consulimus ut negotium, quandoquidem quasi de integro incipiendum est, [l?] ritè et legitimè incipiatur.

34. Coactionem denique intelligo Magistratûs Politci authoritatem, quæ triplia consistat effecto: 1. Thesin superiorem in executionem promoreat. 2. Libertatem convitiandi de suggestis, aut acerbius etiam nominandi adimat. 3. Libros divulgare prohibeat [ta?] plures ullos, donec est eo perventum quod sequitur.

35. Restat jam quartum genus, eorum scilicet qui mero judicio defendunt, non quod nullos planè patiantur affectus (quis enter in hâc vitâ talis) sed quod judicium in ijs prædominatur.

36. Talibus frustra objeceris contentionem, præconceptas opiniones, per versum judicium, [Greek: prosopolepsian] etc: Sunt enim, cujus cunque partis sint, homines pij, verâ fide præditi adeoque Syncero Dei Zelo, nec quicquem in ijs magno gradu, potest habere locum præter errorem judicij. Hi si [catchword: laces-]

37. His tribus puto remedijs opus: Excitatione, Congregatione, et Auctoritate.

38. Excitationem dico quâ adigantur ad quærendam Ecclesiarum pacem. Ad hoc triplex medium, sed sibi invicem subordinatum. 1. circumeat quispiam hujus rei studiosus et argumentis demonstrativis aliquos præcipuos solicet in hanc confessionem, quod utramque religionem credat hactenus à corruptione abesse ut ad salutem æternam ejus beneficio possit perveniri. 2. Tum argumentis suasivis hortetur ad incipiendum pacificationis negotium. 3. Inquirat quantum possibile sit cujusque partis doctrinales phrases ita concipere, et q tantum in doctrinis concedere, ut altera pars minus possit abhorrere, quod tertium in fine latius.

39. Congregationem intelligo, ut in Christiano orbe mutuo consensu Principum instituatur perpetua Synodus, deputante quolibet monarchâ, principe aut statu unum vel aliquos ad eam, ijsque se invicem ita obligantibus, ut licet contingat unum alterumve politicis oclijs aut bellis contra alium implicari, nunquam tamen hanc Societatem aut communionem abrumpere aut suos de synodo avocare, aut quippiam de synodi juribus semel concessis violare velint.

40. Quin et hæc accedat obligatio, ut quamvis nemo possit obligari ad necessariò parendum præter conscientiam, omnes tamen monitiones Synodi sinè ultione aut vindicta teneantur admittere.

41. Electio autem deputandorum semper committatur plurium suffragijs, ut omninò tales deputentur, qui sint de primo defendentium genere. i. e. de ijs qui meo judicio agunt.

42. Constituant autem pro duplicitate religionis duplex collegium, una tamen urbe contentum.

43. Auctoritas seu commissio et officium eorum videtur esse quadruplex debere. 1. Vtrumque collegium inter sese perpetuis agat scriptis et replicationibus ordinatis, mansuetis, et privatis de controversijs illis quæ mutuò intercedunt. 2. Quicquid vel unus ex illis privato labore, vel alius quispiam in Academijs aut Ecclesijs contra Pontificios vel in quibus cunque materijs Theologicis libro conscripserit, id, ante quam per typos divulgetur, ab his examinetur, ad justam brevitatem, ordinem mansuetudinem, claritatem, itemque communium confessionum analogium redigatur, adeò p ut privatæ doctorum opiniones non doceantur publicè sed disputentur coram hoc Collegio. 3. Sacrorum librorum locis præcipuè difficilibus et varijs interpretationibus obnoxijs communem aliquam interpretationem assignent, quæ ab alijs in Ecclesijs docenda, donec quis diversum coram hâc synodo evicerit. 4. Casus conscientiæ si qui offerentur, communi operâ determinent.

44. Si quis est extra synodum qui putet se habere aliquid quod [catchword: ad]

45. Quid præterea possit in hujus perpetuæ Synodi occupationem utiliter venire, considerantibus non est difficile videre. Libet paucula addere.

46. Oriente aliquo novitatis doctore e. g. tali qualis Arminius eam complicibus, omnes status sint obligati, quod non velint permittere publicam prædicationem hujus dogmatis in suo territorio, antequam coram Synodo hâc tot vel tot annis, tot vel tot replicationibus sit ventilatum. Tum enim etiamsi quis infectus erit sensu hujus dogmatis, et illæ conscientiæ suæ possit satisfacere, et publica tranquillitas inturbata manere.

47. Socinianis et Anabaptistis remedium afferre et hæc synodus adjuta Principum authoritate possit. Sed quomodo prudentiores considerabunt. Mihi non videtur difficile.

48. Deberet hæc Synodus ita esse formata in praxi pietatis, ut totus Christianis orbis perfectum, quantum in hâc vitâ contingere potest, pietatis exemplum ante ocules hîc haberet, præsertim si eodem in loco fundaretur Academia merè Theologica (.nam si ex mundarioribus istis mixta, a vanitatibus Academicis non facilè custoditur pura) ad quam confluerent illi qui studij Theologici post Principia et media quasi fastigium et colophonem quærunt.

49. Posset optimè hæc Synodus Dom. Verulamium voti da-

50. Non tantum possent libros, qui porrò scribentur, intra debitas qualitates ac limites justos continere, sed etiam illos, qui olim jam tum Scripti sunt, tum à supervacaneâ amplitudine tum ab inutili contentione, tum denique ab alijs vitijs liberare, ut id quod præ alijs peculiare habent, in usus communes magis et utilius ex latebris et tædiosis ambagibus, spinosis subtilitatibus etc. derivetur, id quod fieri possit in eum modum, ut constituti per publicas Academias eruditi quidam Iuvenes Librum unum post alium redigerent in ordinatum compendium, quod facilè esset perfectu ijs, qui de Synodo sunt, qui deinde id, quod peculiare esset isti authori, publicæ (Bibliothecæ con-

O felicem istam civitatem, ubi tale quid ritè contingeret, ubi duæ istæ sorores Israel et Iuda, utraque Christi uxor. Ier. 2. ex paritate vitiorum in paritatem Divini Zeli, et ex hostili abalienatione in conjunctissimam fraternitatem denuò congermanescerent, ubi duo illi tostos Dei. Apoc. 11. (licent enim etiam aliquid ludere) testium communionem in unitate Domini, fidei baptismatis, Dei ac patris tam conjunctè profiterentur, licet fortassis interea [Greek: ten dyai^.a?] corporum infirmitate propriâ aliquandiu adhuc tenerent. Annon hæc ferè illa Ierusalem N. T. quam fide Iudæis nolumus sperare, de nostrâ pietate possumus ædificare?

51. Vt autem procedat, à primo horum generum incipiendum qui etiam nondum profecti sed tantum excitati, promo rebunt correctionem secundorum, hi tertiorem, illi denique cum bono Deo ultimorum, quod faxit Deus. Amen.

52. Sed quod supra thesi 35. in tertio medio excitationis promisi (.nimirum ut suscipiamus eos articulos justæ confessionis, quibus adversarij magis infesti sunt ab omnibus severioribus loquationibus ita purgare ut adversarijs minor sit offensio.) de paucis quibusdam, ut ex exemplo pateat quid velim, profitebor nostram sententiam tam laxè et tantâ cum concessione quantum puto salvis nostris confessionibus fieri posse.

53. Quæritur, an Deus velit salvos fieri eos qui salvi non fiunt, Item: an finis Dei sit eos salavari qui non salvantur? Respondeo. 1. Deum hoc nullo modo velle nemo dicit. 2. Velle eum hoc omni modo, etiam nemo dicet, quia si sic vellet, fierit. 3. Ergo distinctio statuenda est, quod velit [aliqua? blot on MS] modo. 4. Controversia igitur non in hoc consistit, an velit vel nolit, sed quomodo velit vel nolit. 5. Nos possumus quidem dicere quomodo non velit (.videl. 1.non eâ voluntate, quâ electos [v?] vult salvari sic enim salvarantur. 2. Non simulatâ sed seriâ voluntate, eâque tam seriâ, quam possibile est velle aliquid seriò citra talem conatum et propositum efficiendi qualis circa electos se exserit. 3. Non anxio aliquo voto aut irrito desiderio, ut fiat quod futurum non est, aut denique aliâ ratione non conveniente naturæ Divinæ ab omni imperfectione alienæ.) 6. Quomodo autem velit, hanc quæstionem parati sumus terminare in confessionem ignorantiæ. 7. Quoniam tamen (.etsi qualitatem aut naturam hujus volitionis non intelligimus) sæpè in appellationem venit in disputationibus exprimimus in eâ appellandâ adjunctum ejus, vid. verbum seu signum, vocitates eam voluntatem signi, et omninò interim credentes huic signo respondere aliquam affectionem divinæ mentis, cujus tamen nullum nomen admittus, nisi quod hæc tria vitet. 1. Ne quid simulatem affirmet. 2. Ne quod tale beneplacitum affirmet, quale circa electos est. 3. Ne quid divinæ naturæ contrarium affirmet. 8. Qui in

54. Si quæratur an Christus sit mortuus pro omnibus, ambigua quæstio est. Aliter enim respondemus, si sensus sit: An orthodoxè et ab orthodoxis uspiam dicatur aut dici possit, Christum esse mortuum pro omnibus: aliter autem si sensis sit: an Scriptura expresse dicat, Christum esse mortuum pro singulis. 2. Ad priorem sensum respondemus quod sic, sed non omni sensu. 2. Particula enim PRO aut sumitur in notione finis, ut notet finem mortis et intentionem merientis, et sic falsum est esse mortuum pro omnibus, vel sumitus in notione adjuncti (.qualiter ex. gr. in vulgari sermone: Hoc pro te facit, hoc <non> est pro me, [ German das dienet nicht ...mich?].) ut notet mortis Christi adjunctum valorem ab pretiositatem fluentem non <a> peculiari intentione morientis, sed à naturali immutabili præstantiâ illius, ipso tamen ut facilè patet, non invito, sed volente.

55. Profanum istum paralogismum (.si sum electus, impietas non nocebit: si non sum electus, pietas me juvabit,) aut fieri pius non possum.) ita solvimus. 1. Pium esse et hominibus sufficere debere putamus, si solâ detestatione repellatur tam impia cogitatio 2. Certi etiam sumus hanc profanam cogitationem electos à pietate non impedire, sed scimus, quibus finis destinatus, ijsdem et media contingere. 3. Sed et utramque consequentiam[altered] negamus. Primam propterea, quia: etiamsi qui electus est, si doctrinam perseverantiæ trahat ad lasciviam, non potest gratiâ Dei finaliter et totaliter excidere, proximus tamen ipsi hoc benè considerandum, quòd remissiori curâ pietatis sibi possit hanc vitam adeò acerbam reddere, ut fermè (.liceat ita loqui) quidam gradus in inferno præoptandus sit, et ex solâ consideratione, quis non possit non cohorrescere.   Potest enim amit- [catchword: -tere]    

Hæc, inquam, privato meo judicio ita concedo et explico, reliquis maneat salva libertus. Facilè equidem video [catchword: tutius]