| Title: | Copy "Necessariae Et Modestae Excusationes" Part 1, John Dury, In Latin |
|---|---|
| Dating: | march 1638 |
| Ref: | 19/3/1A-7A: 1B BLANK |
| Notes: | Document divided between 4 files; see G.H. Turnbull, Hartlib Dury and Comenius, 1947, p. 182. |
[19/3/2A]
[scribal hand:]
Necessariæ et Modestæ
EXCUSATIONES
Quas Iohannes Duræus Ecclesiastes Britannus
offert eâ quâ decet observantiâ considerandas
Ecclesiæ Suecanæ Episcopis et Clero, ut apud
animum suum mitigare velint censuræ
gravitatem quam de instituto et
actionibus suis tulerunt in
Comitijs Anno 1638.
Stockholmiæ habitis [flourish]
et ut
Apud aliorum animos præjudicia quæ exinde oriri
possunt, legitimâ via è medio tollantur.
Iob. 28. 28.
Recedere à malo est intelligentia.
Zach. 8. 16, 17.
Loquimini veritatem alter cum altero, Veritatis
et pacis jus dicite in portis vestris
et alter malum alterius ne cogitetis
cum animo vestro.
[19/3/2B]
Prov: 17. 9. Qui tegit defectionem quærit dilectionem
At verò
ibid. v. 19. Diligit defectionem qui diligit jurgium
Nam
Prov. 10. v. 12. Odium excitat contentiones; omnes verò
defectiones obtegit charitas.
Ergo
Prou. 20. v. 3. Honorificum est viro supersedere à lite
quisquis autem stultus et immiscebit se.
[19/3/3A]
Reverendis in Ecclesiâ Suecanâ Episcopis
et Clero observando Gratiam et Pacem
optat in Christo Iesu Ioh. Dur.
Ecclesiastes Britannus.
Ex quo publicum Reverendi viri sollicitatorem in Pacis Ecclesiasticæ negotio agere volui; non ignoravi Iudices mihi non defuturos: Ergo censuras audire et subire nunquam detrectavi: bona enim conscientia quæ Deum solum intuetur humanum reformidare judicium non consueuit: [left margin: Præfatio Authoris animum in admittenda Censura exponit.] et charitatis genius qui se ipsum non spectat facilè sustinet actionum suarum censores; nam nec à suis studijs sibi laudem aucupatur, nec ab alienis exacerbatur: et quia non gaudet injustitia sed gratulatur veritati; Ideò sperat à censura vel injustitiam iri abolitam; vel majorem sibi veritatis manifestandæ occasionem iri oblatam. Nulla enim culpa tanta est in Christianismo quæ non in pænitentia vel facti excusationem vel delicti reparationem admittat. Si quid igitur commissum est in hocce conatu quod Vestras Dignitates offendit, utramque viam mihi judico ad offensionis vel acceptæ vel oblatæ abolitionem adhuc patere. Primam nunc ingrediar; nec secundam posthac declinabo, si modo speciales culpæ meæ circumstantias intellexero tales esse quæ solemnem delicti reparationem requirant.
Date igitur veniam mihi ut Apologiam hanc Vestris Iudicijs hac occasione melius ut spero informandis censendam ulterius submittam: nam si justitiam amatis et æquitatem Christianam non respuitis censuram ulteriorem de hisce Vestram non recusabo quoniam cum psalmistâ ex animo dicere soleo.
[19/3/3B]
Psalm. 141. 5. Me malo justus increpet, me verberet
quam palpet impius: comam
Quam Rore nardi spargat, et caput meum
Vngat frequenti balsamo.
Nolim itaque cogitetis me aliquam à censurâ vestrâ coepisse offensionem quæ à studio vobis inserviendi animum meum alienare queat; nam Deum volo in testem advocare super animam meam, quod nihil adhuc à charitate quam antehac erga vos testatus sum remisi. Nam quamvis aliqua præter votum meum evenerint, nihil tamen præter omnimodam conjecturam meam mihi accidisse contestor: [left margin: Et scopum hujus responsionis indicat.] Ergo nihil exprobrabo, sed ea tantum quæ à læso animo profecta esse videntur excusabo, et quæ læsionem causæ inferre poterunt reconcinnabo et attrectabo ea qua decet meam modestiam lenitate spiritus, et quâ potero submissione animi, ut nec vulneribus desit medela; nec id quod claudicat, à via deflectat; sed ut sanetur potius.
[left margin: (a) pag. A2. fac. 2. I. In quâ fatetur se quædam arbitrariâ fide referre et declarat qualia illa sint.]
Fatebor itaque inprimis verum esse aliquâ ex parte illud quod circa initium Vestræ narrationis (a) dicitis; me scilicet arbitraria fide narrationem instituisse de tractatibus mecum hoc loco susceptis. Hoc inquam fateor ex parte verum esse; quia non debui alia de vestris actionibus et propensione animi in meo negotio juvando quam ea quæ vera esse arbitratus sum narrare. Interea tamen si nihil sinistré de cujusquam propensione arbitratus sum; nec quicquam rettuli de ejus actionibus quod illi inhonorificum esse queat: sed ea quæ facta sunt, qualiacunque illa in sese aut in animo agentis fuerint, benè quoad potui interpretatus sum; nec alia annotare volui, præter ea quæ ad scopum concordiæ facere posse judicabam: spero me nemini legitimam offensionis causam in eo præbuisse.
[19/3/4A]
Verum tamen in ijs quæ meipsum et meas actiones concernunt, quæ totam fermè narrationem meam exhauriunt, nihil est à fide arbitrariâ profectum; sed omnia ex indubitatis actionum mearum documentis me probare posse declaro: si quid igitur erravi in arbitraria relatione; [left margin: Factumque illud excusat] dum optima quæque decerpsi et protuli ex ijs quæ mecum agitata fuerunt; illam culpam charitati meæ imputare oportet. Nam mea charitas et simplicitas omnia quæ benè dicuntur credere; omnia quæ à bonis promittuntur sperare; omnia quæ male fiunt tegere, omnia quæ adversa sunt sustinere; et nihil mali de proximo suo suspicari edocta est ab Apostolo, et in hisce se exercet. [left margin: 1. Cor. 13. 5, 7.] Ergo si quid suspicata fuit de aliquo, illud tamen apud alios temerè divulgare consultum non judicavit. Si hac in re culpa est; aut si ego hanc normam non observavi; culpam mihi indicate et confitentem habebitis reum.
[left margin: (b) pag. A. 3. fac. 1. 2. defectus plenipotentiæ allegatus.]
Alterum quod non obscure taxari videtur (b) in mea tractatione est quod nullam (ut dicitis) adhuc vobis ad tanti momenti negotium vocationem aut vobiscum tractandi plenipotentiam commonstraverim.
Ego ad hæc ultra id quod in scripto de legitimatione mea Vestris Dignitatibus publicè in comitijs exhibito, et typis evulgato, quid decere debeam, vix scio. [left margin, another hand: Excusatur quatenus non deest ea quæ hucusque fuit requisita] Si illa quæ ibi offertur et commonstratur hac de re tractandi vocatio atque plenipotentia non sufficit erga V. D. vellem ut mihi indicaretur exceptio adversus illam legitima. Ego certè putabam me Theologicæ Facultati Vpsaliensi, Capitulo Strengnensi, et Episcopo Arosiensi, hac in parte satisfecisse quando post commonstrata in Autographis quæ perpenderunt et appro-
[19/3/4B]
barunt legitmæ sollicitationis meæ documenta, responsum mihi suum ad ea quæ petebam [another hand: concesserunt] nec ante hanc diem alia vobiscum tractandi plenipotentia unquam à me requisita fuit. Interea tamen quoniam rescivi post colloquium superiori æstate habitum, apud alios traductum fuisse nomen meum quod ego nulla suffultus authoritate legitima hoc negotium persequerer; ideò coactus fui meæ legitimationis declarationem in publicum edere. Iam ergo si præter illam quam antehac acceptarunt præcipui antistites, ulterior aliqua in tractando plenipotentia requiritur; [left margin: Et si opus sit ulterior haberi poterit] Significandum esset qualem à quibus et quo fine conceptam esse illam conveniret. Nam si talem non habeo ad manus; forsan propediem me illam [procuraturam?] vobis spondebo. Excusate igitur me hâc in parte quod ego hucusque res sacras noluerim tractare aliter quam Theologicâ viâ; ea simplicitatis meæ conditio est, quòd non libenter extra sphæram meæ vocationis et amicæ consultationis methodum in communione sanctorum semel susceptam egredi in animum inducam; aut ab alijs me trahi permittam. Nescivi etiam Vestras Dignitates eum fovere scrupulum aut minus seriò hanc rem ideò agere; si tamen ad tractatus hosce magis sedatè continuandos posthac id requiratur, forsan facili negotio ea in re Vestris Reverentijs satisfiet.
[left margin: 3. Consiliorum capita taxata]
Tertium quod magis expressé culpatur in meo studio sunt diversa consiliorum meorum capita Vestris Dignitatibus proposita. Hic quamvis ego videam satis amplam mihi præberi offensionis
[19/3/5A]
materiam si ego illam à manu vestra acceptare vellem; non volo tamen offensionem accipere; Sed malo inprimis meipsum purgare et Vestras Dignitates in plerisque omnibus excusare; ut nempe et vos tanto facilius nunc meas excusationes admittatis; et in posterum par pari in hoc genere si alicubi errabo paratiori animo mihi reddatis.
[left margin: Excusantur in genere]
Puto igitur Vestras Dignitates mentem meam in consilijs quæ proposui in scripto typis evulgato; aut omnino approbare; aut non culpare, aut non percipere: Et observo insuper Vestras Prudentias de alijs consiliorum momentis alibi propositis nec dum sufficienter informatas esse: nam quamvis ego illa satis explicatè nisi fallor proposuerim plus semel in privatis et publicis scriptis et colloquijs; quia tamen censuram agi video adversus consilia mea; non quidem illa quæ sine omni contradictione ego in scripto Reuerentiæ Vestræ oblato mea esse profiteor (quæ cum penitus intacta relinquantur, judicare oportet vel non attendi vel non improbari) sed adversus alia quædam, in quibus verborum meorum resegmina et [Greek: apospasmatia] recitantur, à quibus offensionem V. Rev. accepisse apparet; ideò necesse erit fusius mentem in ijs meam explicare. Et gratulor sanè mihi oblatam esse occasionem quâ scrupulis vestris hucusque occultatis tandem satisfieri queat. nam mihi nihil est antiquius quam causas offensionum tollere, hoc autem ante meum ex hoc loco discessum facere me debere judico, et nunc facere cum bono Deo aggredior.
[19/3/5B]
[left margin: (c) pag. B. 1. fac. 2. et B. 2. fac. 1. Tum in specie agitur 1. de Harmonia Confessionum.]
Primum ergo quod reprehenditur (c) est quod in conventu Vestris Reverentijs obtulerim Harmoniam confessionum quam nec secum nec cum Augustana confessione in fundamentis consentire affirmatis.
Ego fateor me obtulisse conventui Harmoniam confessionum Anno 1581. nomine Ecclesiarum Gallicarum et Belgicarum editam in quâ continentur omnia Ecclesiarum protestantium quæ ante illud tempus extabant symbola certo ordine disposita et inter se collata ad ecclesiarum consensum in fidei articulis demonstrandum. [left margin: quo fine conventui oblata à Duræo.] Hanc ego Harmoniam instar communis Ecclesiarum confessionis esse dicebam; Et Vestris Dignitatibus eam non alio fine obtuli, quam ut commonstrarem quomodo et ubi authenticas omnium Reformatorum de fide doctrinas invenire oporteret: et quod statum controversiæ (si quæ forsan esset inter Ecclesias de fide) formare et eruere conveniret potius ex symbolicis scriptis, quam ex privatorum Doctorum phrasibus et sententiolis, quod aliquos, in conventu facere velle videbam.
Iam verò quod dicatis confessiones illa Harmonia comprehensas, nec inter sese nec cum Augustanâ confessione consentire in fundamentis; [left margin: Et quod nec à se ipsa nec ab augustanâ confessione in fundamento dissideat.] id ego profectò miror, nam non ipse titulus tantum Harmoniam præ se fert sed summa libri capita, totusque ejus contextus, et omnia particularium confessionum argumenta rem illam extra omne dubium ponunt: Et ego in conventu vestro me idipsum sufficienter demonstrasse existimabam ita ut putarem[altered] conventum in eo acquiescere: Verùm video rem aliter sese habere. forsan ille in causa est cui ego librum finito colloquio dedi evolvendum: sed si ille post transcursoriam libri illius per unicum plus minus diem (nam diutius
[19/3/6A]
illam apud se vix retinuit) inspectionem Vestras Dignitates ita informavit; certè meo judicio non satis accuraté sed nimis[altered] properanter judicium de re sibi ignota tulit. Ergo hâc in re Vestras Dignitates excusabo quod ex malâ informatione perperam de libro qui vobis ad manum non fuit cum censura scribebatur judicetis.
[left margin: (d) pag. B. 2. fac. 1. 2. de Confessione à Calvinianis edendâ.]
Alterum quod de meis consilijs dicitur (d); est quod ego putaverim edendam fore à Reformatis Calvinianis aliquam Confessionem; quæ eorum vobiscum consensum dilucidè exprimeret: postulatisque pacis conditionibus sit satisfactura.
Hic video vos mentem meam non percepisse: nam quod ego ab omnibus Evangelicis communicato consilio fieri debere et posse statuebam; Vestræ Dignitates dicunt me putasse quòd id a solis Reformatis seorsim esset faciendum. [left margin: Quòd[altered] Duræus illud non dixerit ab ijs seorsim esse faciendum.] Ego iterum excusabo vos hac in re vel propter aliquam forsan in meo sermone obscuritatem; vel magis propter V. D. labilem memoriam: vel maximè propterea quòd alibi dicitis <manu> scripta quæ ego antehac Vestris Dignitatibus obtuli jam ad manum non fuisse: nam si consultationem quam ego Theologicæ facultati Vpsaliensi censendam[altered] dedi de articulis fidei fundamentalibus; vel explicatam de quærenda concordiâ mediorum delineationem quam superiori anno Conventui vestro hic Holmiæ exhibui inspexissetis; vel si summa horum scriptorum capita quæ jam typis evulgata sunt paulò attentius considerare voluissetis; facilè intelligere poteratis me putare non solis Reformatis; sed delectis quibusdam utriusque partis Theologis illam curam initio esse demandandam; ut postea ad alios paulatim ea res dimanaret legitima, communicationis methodo.
[left margin: (e) Pag. B. 2. fac. 1. 3. de Synodo Evangelicorum convocanda.]
Tertium quod affertur (e) de Synodo Evangelicorum convocanda in quâ non tam sit disputandum quam de componendis dissidijs et scandalis communi consensu averruncandis consultandum:
[19/3/6B]
id fateor me judicasse omninò fore suo tempore necessarium; in hac causâ ad vmbilicum perducendâ: nec ego tantum ita Iudicavi; sed in scriptis suis plerique omnes mei parastatæ; sed præ alijs in Germania Status Evangelici; facto super eâ re in Comitijs Anno 1634. Francofurti habitis publico decreto: Sed vestri etiam Vpsalienses Theologi idem senserunt: [left margin: Quæ fuerit Duræi sententia ea de re.] nihilominus tamen simul etiam judicavi illud hoc tempore fieri adhuc non posse, aut intendi debere, propter imparatos, et undique præjudicijs obsessos partium animos, et implacabile quorundam hominum, qui studiosissimè omnes hâc de re tractandi vias declinare videntur calumniandi et maledicendi studium. Miror interea Vos jam in censura vestra solito alieniores ab hoc instituto et debitâ præparatione animorum per quam eo aliquando deveniri posset videri. Sed orandus est Deus ut causas malarum suspicionum è medio tollat, sive illæ [procedant?] â Vestris sive a nostris infirmitatibus: Interim ego nolo[altered] ad ista quæ allegatis de concilij convocandi difficultatibus respondere: sed excusabo Vestras Dignitates potius; vel propter inveterata adversus[altered] hoc propositum ex scriptoribus Germanis, quos etiam allegatis, hausta præjudicia; quibus nimium tribuitis: vel propter consilij rationes quas forsan inire hâc vice voluistis, quæ mihi videntur eò tendere, ut nullas objectiones intactas in hac causâ relinquatis; quod equidem in sese culpandum non est; Si modò animus ab ipso instituto alienus non fuerit. [left margin: Et quid de exceptionibus aduersus Synodum statuat.] Interea tamen si illas quas adversus Evangelici concilij convocationem obijcitis exceptiones ita proponere voluissetis; ut nemo sibi injuriam, à vobis factam esse conqueri potuisset propter diversas partium de Synodo Dortrectana et Colloquio Lipsiensi relationes; nihil meo judicio factum fuisset alienum à Charitate Vestra; et ab æquitate illâ quæ in re alibi gestâ, ac proinde obscura videtur esse requisita; illud enim in hisce præparationibus scopo consenta-
[19/3/7A]
neum fuisset; et nemini ingratum esse poterat. Ego ingenuè profiteor me ab omni partium studio liberatum esse per Dei gratiam; [left margin: Et quare Doctori Hoeo non magis quam Doctori Bergio fides habenda de Colloquio Lipsiensi.] interea tamen non puto Dominum Doctorem Hoeum aut ab Ecclesijs Evangelicis aut à statu vestro cuj foederis Evangelici Directio comissa est; tam benè promereri; in illo quod allegatis Scripto Lipsiæ Anno 1635. impresso; ut illi præ Doctore Bergio qui ad omnia scripti illius capita sufficienter respondit fides adhibenda sit. Nam ille casus conscientiæ quem Doctor Hoe defendit in illo Scripto submissus et sparsus fuit in comitijs Francofurti habitis Anno 1634. ad dividendos Evangelicorum animos, et ad dissolvendum Evangelici foederis tenorem ab Illustrissimo Domino Cancellario post excessum gloriosissimi Regis vestri Heilbrunniæ stabilitum.
Ego speciales rei circumstantias iam referre non volo; nec illam controversiam meam facio; verum si Vestræ Dignitates oraculum Dodonæum quod Doctoris Hoei scripto occasionem præbuit; aut saltem Doctoris Bergij præfationem quam præmisit colloquio Lipsiensi Anno 1636 Berolini typis evulgato, et quod ego aliquibus Episcopis et Theologis Vestris communicavi, legissent; non dubito quin pro æquitate suâ de multis aliter quam ab Hoeo illa referuntur judicarent.
[left margin: Excusantur exceptiones adversus Synodum propositæ.]
Quoniam igitur vel alteram partem hâc in re nec dum audivistis. Sed sinistras quorundam de Synodo Dortrectana relationes admisistis, et Hoeo etiam qui adhuc Doctor Lutheranus haberi vult adversus Calvinianos insurgenti facilè fidem adhibuistis; nec meam mentem de concilij convocatione satis plenè percepistis; ideo jam Vestras Dignitates uti antea dixi excusabo.
[left margin: (f) Pag. B. 2. fac. 2. et B. 3. fac. 1. Et specialia quæ ad Synodum Sendomiriensem pertinent explicantur.]
Porro ad ea quæ sub hoc capite (f) de Synodo Sendomiriensi ad quam me sæpius provocasse dicitis afferuntur, iterum dico vos nec mentem meam hac in re sufficienter intellexisse; nec alterius partis veram relationem de Polonicarum Ecclesiarum consensione adhuc audivisse; sed Huttero nimis facilè fidem adhibere.
[continues at 19/3/7]