The Hartlib Papers

ad Eucharistiam spectat. Alterum prædestinationis mÿsterio involvitur. In quibus componendis quod judicium meum deposus mihi præposterum[altered from præsterum] videtur: potius peritos Medicos imitandis esse duxi, qui nonnunquam Contraria curant Contrarijs perinde et nos quoniam opinionum dissidia animorum odia generant, prius charitatis glutino adversantium voluntates, et affectus unire necesse est, ut eorum in controvertendo æstus, et opinionum hiantes scissuras facilius resarcire possimus. Cui ego officio deesse nec possum, nec debeo. Quæ verò à me ad utramque Controversiam dicentur, tribus verbis perstringere mihi liceat. [Videlicet?] Rationem incundæ Concordiæ cum ingenijs pacis studiosis facilem; cum rigidioribus possibilem; cum utrisque per <quam> necessarium esse.

Res hæc magni momenti est, nec igitur exemplis utendum est obscurum virorum, sed eorum qui fuerunt ex utrâque parte omni exceptione majores. Itaque consultant illi, si placet, suum Lutherum, Melanthonem, Iacob. And. Brentium: Nos Calvinum nostrum, Bucerum, Pet. Martÿrem, et Zanchium in medium proferemus, qui singuli in Ecclesiâ Christi, velut primæ magnitudinis lumina fulserunt.

ad profligandum Antichristi regnum et simul propugnandam salutis doctrinam incubuerit. Sæpe dicere solitus sum, etiamsi me Diabolum vocaret, me tamen hoc illi honoris habitarum, ut insignem DEI servum agnoscam."

cum tamen eum moverat Causæ nostræ Sacramentaria assertorem strenuissimum fuisse. Ipsis si lubet loquatur Calvinus (b) <right margin: (b) Cal. Tract. 2. def. de Sacram: Cænæ.> "Quanquam Lutherus me (inquit) privatim adeo sibi hostem noluit, ut meæ sententiæ non ignarus, propriâ tamen manu gravatus non sit me reverenter salutare (nam Westphali improbitas [hucusque?] me impetire cogit, ut Verbo, qui ille usus est, referam) Post cum Marpargi dimidia Conciliatio facta esset, nec ab eo Conventu digressum affirmat eodem quo ante loco. Oecolampadium et Zwinglium habuisse, quos illis fratrum loco sibi post hac fore sanctè pollicitus fuerat. Secundò quanta Melanthoni, Iacobo Andreæ, et Brentio intercessit cum nostris, quamque religiosa necessitudo, mutuæ eorum salutationes, ceu amicitiæ sÿmbola locupletissimi testes esse possunt. Melanthon ad Calvinus sic Epistolam exorditur (c) <right margin: (c) Melant. Calvino [inter? any more? MS torn] Calvi Epistolas: 187.> "Reverende, et Christiane frater, non

despero nos esse collocaturos, et deinde concludens: Oro filium DEI Dominum nostrum Iesum Christ. custodem Ecclesiæ suæ, ut te, et nos omnes gubernet. Bene Vale Charissime frater." Præterea noster Sturmius quod observabit de Melanthone, et aliis minimè nos celabit. (d) <left margin: (d) Ioh. Sturm. ad princi. Frid. inter Calv. Epistolas 304.> Quasi Philippus Melanthon (inquit) [non?] sententiam suam (nempe de re Sacramentarià) non communicaverit cum petro Martÿre, post cum aliis multis, cumque illis amicitiam perpetuam coluerit: Deinde Iacobus And. et Brentius sententiæ Lutheri de Sacramento Cænæ unanimiter adhæserunt: de quibus tamen Calvinus. (e) <left margin: (e) Calv . Epistola 240 Iacabo And. et Epist. 32 Farello.> Non parum gratæ fuerunt eximie Vir, et ex animo colende frater (Iacobum And. alloquitur) quod inter infaustas, tristesque dimicationes, quibus invitus exerceor, eodem semper te erga in animo esse testantur; deinde tuam ego animi moderationem exosculor, et Laudo. Vale Ornatissime Vir, et mihi

observande frater. Dn. Brentio salutem plurimam opto: Dominus felici spiritu te regere, virtute fulcire, et benedictionibus augere pergat. Et rursus alibi. Brentius te salutat. Sic inter illos agebatur, quidni et nos mansuetudinem induentes istorum heroum vestigiis insistamus? Illine ut meras charites exspirarent, nos autem ut flammas, et furias exhalemus? Absit!

non præjudicio occæcatus assentionem possit elicere: Unum est [Greek: autopistos] [scripturarum?] authoritas; Secundum Antiquitatis lumen sanè meridianum, de quibus non est his disserendi locus. Illa verò tria minimè sunt præter mittenda, quæ sunt ab adversantium ipsorum q. sinu deprompta. A primo eorum auspicabimur. Confessio Augustana apud Theologos Saxonicos instar Oraculi haberi solet. jam si nostrarum partium homines cum illa consenserint, equidem non video quid magis consociationem mutuam constituendam fuere possit. Certè quidem habent illi in hac parte sibi consentientem Calvinum (f) <left margin: f) Cal. Epist. 236 Martino Scarligio Ecclesiæ Ratisb. Pastori.> Ego, si quis alius (inquit) veram etsinceram Consensionem expeto, quam modo DEUS ipso verbo suo sanciat. nec verò Confessionem Augustanam repudio, cui pridem sciens, ac lubens subscripsi. Rursus (g.) <left margin: g) Calv. Opusc. tract. defens. 2. de Sacr. Cænæ.> In Confessione (inquit) qualis Ratisbonæ edita fuit, dico nullum verbum extare, quod doctrinæ nostræ contrarium est: et si quæ ambiguitas in sensu incidat, nullum

magis [id altered?] cum esse interpretem, quam authorem ipsum, cui id honoris pro suo merito facilè pij omnes, et corditi deferunt. Hæc ille, nec illi comites desunt, qui ejusdem cum eo sunt sententiæ in Causâ Eucharisticâ. Ioh Sturmius (h) <right margin: h) Epistola Sturm ad Frid. princip. inter Epist. Calv. 304.> Ego certè in eorum numero sum (inquit) qui de participatione Corporis, et sangvinis Domini Iesu Christi Confessionem Augustanam approbant. Hieronÿmus Zanchius calculum suum adijcere gestit (i). <right margin: (i) Zanch. miscell. Trac. de Cænâ Domini Confess. ad Magistra.> Profiteor (inquit) quoties contigit, ut de hoc articulo aliquid dicerem, me semper continui inter hæc tria capitula: Quorum primum est, In Cænâ Domini non solum panem et Vinum, sed ipsum etiam Corpus, et sangvinem Domini verè nobis à Christo oblata f esse, verè etiam percipi, et à nobis verè manducari, et bibi. Alterum, id verò non Ore, et dentibus corporis, sed verâ, et actuali, fide fieri: ac proinde Tertium, id à fidelibus tantum non autem ab ijs, qui fide destituti sunt. Hæc

autem Capita à Verbo Dei sunt, neque pugnant cum Augustanâ Confessione. Hæc cum ita se habeant, multò æquius possint nostri ab illis Viris Clarissimus impetrare, extra illam Confessionem Augustanam, sancitam olim tanquam communem norman fidei protestantium omnium qua a papistis discriminarentur nulla [Greek: paradoxa] alia nobis velint, veluti adversus partem communem obices obtrudere. Alterum ejusdem generis principium, quod etiam Ratio dictat, hoc est, Nunquam est antecedens aliquod urgendum, aut premendum cujus necessarium Consequens, et Consectarium non licet admittere. At verò satis constat Lutherum ut Idolatriæ periculum amoliretur (K) <left margin: K) Epistola Sturmij inter Calv. Epistolas 304. et 45. quæ est Saltzeri ibid.> Venerationem in Eucharistiæ celebratione ante exercitam, et in eundem finem ipsam Eucharistice sublevationem sustulisse. Brentium etiam (l.) <left margin: l) Calv. Ep. 32. [Farello?]> vehementius pugnâsse contra Impannatum Deum, sic enim ipse appellat. (m) <left margin: (m) Melant. Epistola Calvino quæ inter ejus Epist. 187.> Melanthonem denique in Cæna [Greek: arto latreian]

respuisse. Exorandi igitur sunt pii illi, et eruditi Viri ut apud[altered from apude] se perpendant, annon hæc, quæ summâ suâ cum laude submoverunt, et aversati sunt, istius tamen quæ adhuc apud eos obtinet sit ubiquitatis germana proles. Tertior in loco ne quis forte prætexat, nihil quicquam remittendum esse de asperitate, et acerbitate eâ, quâ primum Zwinglii, et Oecolampadij patientiam exercuerunt, illi denuo rogandi sunt, ut pro suâ singulari prudentiâ inter hæc ingens discrimen agnoscant. Ananias in Act. 9. ut primum monitus est à visione, ut manus Saulo imponeret, nonnihil reluctatur; Audivi à multis (inquit) de viro ist hoc; Post consilio Dei clarius explicato, gratulabundus Saulum amplectitur: Saule frater (inquiens) Dominus misit me ad te. Idem pariter suprà in ipso Luthero nobis observare licuit erga Zwinglium, et Oecolampadium, quos cum audit nil nisi meras figuras in Eucharistiâ agnoscere, vehementer exosus est: Ut vero

mentes eorum rectius explorâsset, dextram illis societatis benevolè reverenterque porrexit. Eandem prorsus erga eos Calvini mentem fuisse ipse ultro fatetur (n) <left margin: n) Calv. opus. def .2. de Sacr. Cæna.> Cum ego inquit à tenebris papatus emergere incipiens legerem apud Lutherum <nihil> in Sacramentis ab Oecolampadio, et Zwinglio reliquum fieri præter nudas, et inanes figuas, ita me ad eorum lectione abalienatum fuisse fateor, ut diu à lectione abstinuerim. Hæc Calvinus tunc de illis, cum quibus tamen postea conjunctissimè vixerat. Quidni igitur Saxonici Theologi erga nos Lutheros se præstent, priusquam nos Oecolampadio, et Zwiglio in hæc causa inferiores esse experiantur.

-currere, et exspatiari, unde labor immensus, fructus per exiguus: potius ea argumenta comparare par est, quæ non impetrare, sed imperare, non movere, sed impellere, non denique suadere, sed quodamodo cogere ad consentiendum possint. Nec sanè ulla promtiora aut exquisitiora esse video ad hanc Communionem formandam, firmandamque Media, quam quæ ex utriusque partis communi gaudio, communi luctu, communi periculo, et denique ex lucro communi emergunt. Genuini Christi membri indicium nullum expressius, aut exploratius, quam [Greek: to sympathein],quod in duobus potissmum cernitur: Unum est conceptâ Reconciliatione gaudium, quale fuit divina illa psalmistæ [Greek: epiphonesis?] de Unitate fratrum. O quam bonum, et quam jucundum! Alterum est ex dissentionis tædio,

luctuque cordolium, quale nimirum populus Iudaicus expressit per sua de divisionibus Ruben anxia suspiria. Gliscente apud Corinthios schismate hortatur eos Apostolus ut mente, et sententiâ sint [Greek: katertismenoi]: Vox ab [Greek: artizein] quæ apud Medicos sonat Membra luxata in suum locum restituere. Idem ut Philippensium animos componeret, ô quam sacro fascino est usus.

Unitatem complurium concatenationem ad Ephesios: Unius corporis: Unius Spiritus: Unius Spei: Unius Vocationis: Unius Domini: Unius fidei: Unius Baptismi: Unius Dei, et patris omnium. Quæ singula uni ejus proposito inserviunt, ut nimirum Ephesii studeant servare Unitatis spiritum per vinculum pacis. Quod ad periculum attinet, nemo nostrum ignorat imminere nobis Romani Antichristi tÿrannidem, qui apud se suaviter decantat imprimis funestum illud, et fatale Divide, et impera, vel potius expugna, et in orcum præcipita, nempe Dividendo. Nam Regno Diviso ne Gehenna quidem potest consistere. Ex aliis sapere discamus. Guelphis, et Gibellinis conveniebat inter se, cum communis hostis emerserat. Ut nos servemus, non expurgiscimur? De lucro quod dixi. Numquid

potest aliquid esse ipsâ salute majus? quanquam et hoc quoque quo communius, eo majus, meliusque. Proponamus igitur ob oculos nostros Deum vos oro, atque obtestor Ecclesiam Græcam, quæ jam fraternitatem nostram ambire quodammodo videtur; ut apparet ex (o) <left margin: (o) Titulus hic Confessionis est.> Confessione fidei à Reverendissimo patre Cÿrillo Patriarchâ Constantinopolitano, omnium Ecclesiarum Orientalium nomine imperrimè edita, quæ est in Articulis singulis ab eo propositis, et pervulgatis cum Protestantium Confessionibus per omnia consentiens. Hanc ego amplissimam Orbis Christiani partem videre mihi videor ad primum consociationis nostræ nuntium in amplexus nostros convolaturam illico: quam spem nostram si Christus beaverit, posset hæc una res omnem omnium Imperatorum, Triumphorum, et Trophæorum splendorem et gloriam antecellere.

tenebat, accurateque defendebat. Deinde ne patiantur se ab ipsis Papistis, etiam Iesuiticæ sectæ Doctoribus primarijs Bellarmino, Toleto, Pererio, Suareo, Salmerone, Maldonato, in gratiæ Divinæ Patrocinio et propugnatione superari; à quibus Doctrina de prædestinatione ex prævisione Fidei, aut operum tanquam purus putus Pelagianismus explosa est. Postremò non ultimæ prudentiæ laus est, ex hoste utilitatem capere. Prodiit duobus [left margin: Guliel. Gibieuffe de libertate Dei, et Creaturæ] abhinc annis Liber Gulielmi de Gibieuffe Ordinis Oratorij, præsbÿteri, et Doctoris Sorbonici hodierno papæ Urbano dicatus, in quo inseruntur Verba Clementis Octavi de auxiliis gratiæ; Summa est, Totam eam Doctrinam ad Normam doctrinæ Sancti Augustini de Gratiâ astringi debere, eundem Augustinium Ducem agnoscendum esse, atque sequendum: propterea quia sanctus ille Vir nihil videtur prætermisisse eorum quæ ad præsentes

Controversias pertinent, et quoniam multi prædecessores nostri (inquit) Doctrinæ Augustini de Gratiâ tam acres fuerunt assertores, et vindices, ut eam quasi hæreditario jure relinqui in Ecclesiâ voluerint, æquum non est ut patiar illam hac hæreditate privari. Hactenus Papa, in cujus judicij non dico Authoritatem, sed profectò Veritatem Calvinum si nunc in vivis esset juraturum fuisse, nullus dubito; quem quicunque legerit, facilè agnoscet in hisce Controversiis Augustini hæredem fuisse ex asse.

-nendum Spiritus Virtute corroboret. Vale.