The Hartlib Papers

                        Linguarum

                        LVCIDARIVM.

Hoc est:

                    [illustration]

--------------------------------------------------

                      ANNO M D C LIII.

                   [decorative block]

                   Gen. 2, v. 19, 20.

     Adduxit Dominus Deus ad Adam cunctas animantes Terræ, & universa volatilia Coeli, ut VIDERET qvomodo VOCARET illa. Appellavitque Adam Nominibus suis cuncta Animantia, & universa Volatilia Coeli, & omnes Bestias agri, &c.

                   Prov. 22. v. 6.

     Instrue puerum pro ratione Viæ ipsius: & cùm senuerit, non recedet ab lla.

                   [decorative block]

                      Lectoribus S.

     RUditatis antidotum ERUDITIO est, a qvam exercere Ingenia Scholæ debent: sed ita, ut Eruditio vera, ut plena, ut lucida & solida, sit. Vera erit: si nonnisi utilia Vitæ doceamus & discamus: ne postmodum qveritandi occasio sit, Necessaria ignoramus, qvia non necessaria didicimus. Plena: si expoliamus Mentem ad sapientiam, Lingvam ad eloqventiam, Manus ad actiones Vitæ solertes obeundas. (Hoc erit SAL illud vitæ, SAPERE, AGERE, LOQVI) Lucida erit, ac per id firma & solida; si qvicqvid docemus & discemus non obscurum sit, aut confusum, sed clarum, distinctum, articulatum, tanqvam digiti manûs. Cujus rei fundamentum est, ut Sensualia rectè præsententur Sensibus: qvô non capi non possint. Dico, & altâ voce repeto, postremum hoc reliqvorum omnium esse fundamentum: qvia nec Agere nec Loqvi sapienter possumus, nisi priùs omnia qva agenda sunt, & de qvibus loqvendum est, rectè intelligamus. In Intellectu autem nihil est, nisi priùs fuerit in Sensu. Sensus ergò circa Rerum differentias rectè percipiendas gnaviter exercere, erit toti Sapientiæ, totique Sapienti Eloqventiæ, omnibusque prudentibus Vitæ actionibus, fundamenta ponere. Quod qva vulgò Scholæ [catchword: negli-]

                         A 2              

negligunt, discipulisque; discenda objiciunt nec intellecta, nec sensibus rectè præsentata, fit ut docendi & discendi labor molestè procedat, exiguumqve ferat fructum.

     En igitur novum Scholis subsidium! Omnium fundamentalium in Mundo rerum, & in Vita actionum, Nomenclatura, ad ocularem demonstrationem deducta! Figuris qvales interim comparare potuimus. Qvam ut Vestris cum discipulis per transire libenter ne gravemini, boni Magistri, qvid inde boni veniat expectandum paucis explicabo.

     Libellus est, ut videtis, haud magnæ molis, Mundi tamen totius, & totius Lingvæ, breviarum: plenus Picturis, Nomenclaturis, rerumque Descriptionibus.

     Picturæ, sunt per tabulas dispositæ rerum omnium visibilium (ad qvas & invisibiles suo modo reducantur) icones ex toto Universo; idqve ipso rerum ordine, qvô in Janua LL. descriptæ sunt: atque; plenitudine ea, ut nihil adeò necessarium, & cardinale, omittatur.

     Nomenclaturæ sunt, suæ cuique; Picturæ superpositæ inscriptio, seu titulus, Rem totam generali suo exprimens Vocabulo.

     Desciptiones, sunt partium Picturæ explicationis, propriis suis appellationibus ita expressæ, ut cuivis Picturæ membro, & mox appellationi suæ, eadem [addita?] citra, qvæ ad se invicem spectent perpetuo ostendat.

     Qvi talis Libellus, tali hoc apparatu suo, ser- [catchword: viet]

     Secundò, serviet Libellus idem excitandæ, rebus affigiendæ, & semper magis magisque exacuendæ Attentioni: qvod & ipsum magnum est. SENSUS etenim (ætatulæ primæ duces pottissimi, qvippe ubi Mens ad abstractam rerum contemplationem nondum se elevat) objecta sua semper qværunt, absentibus illis hebescunt, tædioque sui huc illuc se vertunt: præsentibus autem objectis suis hilarescunt, vivescunt, & se illis affigi, donec res satis perspecta sit, libenter patiuntur. Libellus ergò hic Ingeniis (vagis præsertim) captivandis, & ad altiora studia præparandis, bonam navabit operam.

     Vnde tertium seqventur bonum, ut huc allecti & hâc cum attentione traducti Pueri, Rerum in Mundo primariarum notitiâ per lusum & jocum se instruant: si modò rectè omnia Picturis & Appellationibus suis expressa, numerisque benè distincta (qvod nos primô hoc tentamine rerumqve majorum curà distractos ubiqve satis esse affeqvutos non gloriamur) fuerint.    Verbo Vestibulo & Jannua Lingvarum vnaniùs tractandis Libellus hic serviet; qvô & imariò destinatur, [catchword: Si ta-]

                          A 3                

Si tamen Vernaculis etiam lingvis eum placeat concinnari, alia tria de se promittit bona.

     I. Literarum Lectioni faciliùs qvàm hactenus addiscendæ stratagema non inelegans suppeditabit, si eidem Alphabetum præmittatur symbolicum. Literarum nempe singularum characteres, cum appicta illius Animalis, cujus vocem Litera illa imitatum it, imagine. Ex ipsa qvippe Animalis inspectione vim characteris cujusque recordabitur facilè alphabetarius tiro, donec usu firmata imaginatio promptè omnia suppeditet. Lustratô item subjectô mox primariarum Syllabarum Abaco (qvem tamen in hac editione Latina non opus fuit adjici) veniri poterit ad lustramen Picturarum, cum superimpositis Inscriptionis suis. Ubi rursum ipsa Rei depictæ inspectio rei nomen suggerens, qvomodo Picturæ titulus legendus sit monebit: transitoque sic Libro toto, per solos Picturarum titulos, lectio non addisci non poterit. Et quidem, qvos notandum, nullâ adhibitâ vulgari prolixâ syllabizatione, permolestâ illâ ingeniorum torturâ, qvæ hâc methodo declinari poterit tota.

     Iterata enim Libelli lectio, per ipsas pleniores rerum Descriptiones, habitum legendi absolvere poterit penitùs.

      II. Serviet idem Libellus, Vernaculis in Scholis vernaculè tractatus, ediscendæ Lingvæ primæ (hoc est Vernaculæ) toti,& à fundamento: si per prædictas Rerum descriptiones Lingvæ totius Voces, & Phrases, suis a te digerantur locis. Et ad- [catchword: datur]

     III. Unde novum emerget commodum, ut idem hic Libellus lingva Latine (aut etiam cuicunque; alii) promtiùs svaviusque addiscendæ serviat. Dum in Latinum transferretur totus ita, ut Verbum Verbo responderet ubique, essetque idem per omnia Liber, aliô duntaxat vestitus Idiomate: qvomodo esse solet idem Homo aliô indutus habitu. Tandemque adderentur Grammaticæ qvoque observationes: monita scilicet de iis solis, in qvibus Latinæ lingvæ consvetudo â Vernacula recedit. Nam ubi nihil receditur, nihil moneri opus est.

     Cæterùm, qvia prima discentium [pen^.. blot] pauca & simplicia esse oportet: primum hunc [^...cinii blot] autoptici Libellum nonnisi rudimentis implebimus: Rerum scilicet & Verborum cardinibus, ceu totius Mundi, & totius Lingvæ, totiusque nostri circa Res Intellectûs, basibus. Perfectior descriptio rerum, & cognitio lingvæ plenior, Mentisque lumen splendidius, si qværitur (debent autem) reperientur alibi, qvô jam per hanc nostram Sensualium encyclopædiolam non difficilis erit transitus.

     De amoeniore Libelli hujus usu monebo aliqvid. [catchword: 1.Detur]

                       A 4                 

     1. Detur is Pueris in manus, ad oblectandum se pro lubitu Figuararum spectaculo, easque sibi reddendum qvam familiarissimas.

     2. Tum examinandi subinde, qvid hoc, qvid illud, sit & dicatur: ut nihil videant, qvod nesciant nominare; & nihil nominent, qvod nesciant ostendere.

     3. Ostendantur verô illis res nominatæ (cum actionibus & passionibus suis) non tantum in pictura, sed & in seipsis, si haberi possunt. Exempli causa Corporis nostri membra, partes Vestis, Libri, Domûs &c. Qvod eô faciet, ut absentium qvoque rerum, qvæ apud nos nisi picturâ ostendi non possunt (ut Elephas, Struthio &c.) imaginationem concipiant faciliùs.

     4. Permittatur verò illis etiam Picturas manu imitari si volunt: imò ut velint incitandi sunt. Primò ad acuendam sic qvoqve attentionem in res: tum ad observandum partium adse invicem [proportioem? blot]. Deniqve ad exercendam Manus agilitatem; qvæ res ad multa utilis est.

     5. Si qvæ res qvarum hîc sit mentio oculis præsentari non potest, valdè fuerit è re discipulis ea per se offerri, si haberi possunt. Exempli gr. Qvomodo sapiat Saccharum, aut Myrrha, vel Absinthium &c, optimè fecerit magister, si fructum secum afferat, discipulisque det gustandum. Idem esset in rebus coloratis, qvæ hîc atramento depingi non poterant: ut Colores Gemmarum, Succini, Corallii, &c. Qvo nomine optandum es- [catchword: set in]

     Ita demum Schola hæc verè esset Scholæ Sensualium. Scholæ Intellectualium præludium verum. Satis autem: veniamus in rem ipsam.

                    [decorative Panel]

                          A 5        [catchword: In vi-]

10                In - vi - ta - ti - o

               [Picture: boy and teacher]

1. Veni puer,                  8. En adsum, duc me

   disce Sapere,                  in nomine DEI!

2. Qvid hoc est, Sapere?       6. Ante omnia

3. Omnia necessaria               debes Discere

   Rectè Intelligere,             simplices sonos,

   rectè Agere,                  ex qvibus constat

   rectè Loqvi                   Sermo humanus:

4. Qvis me hoc docebit?       10. qvos Animalia

5. Ego cum DEO.                   sciunt formare,

6. Qvomodo? Jucundè.      & tua Lingva.

7. Ducam te per omnia,            scit imitari,

   & ostendam tibi omnia          & tua Manus

   & nominabo tibi omnia.         potest pingere.

                                   [catchword: Alpha]

        Alphabeta vivum, Vocate & pictum,   11

[picture: crow]    Cornix cornicatur, á:           |A a

[picture: lamb]    [MS hole: Agnus] balat, bééé:   |B b

[picture: cricket] Cicada stridet, ci, ci: |C c

[picture: hoopoe] upupa dicit,    du du:   |D d

[picture: baby]    Infans ejulat,   ééé:           |E e

[picture: wind!]   Ventus flat,   fi fi fi: |F f

[picture: goose]   Anser gingrit, gaga:     |G g

[picture: breath] Vapor halat, háh háh:         |H h

[picture: mouse]   Mus mintrit, í í í:      |I i

[picture: duck]    Anas [MS hole: tetrinnit], kha: |K k

[picture: wolf]    Lupus [MS hole: ululat], lu ulu:|L l

[picture: bear]    Ursus murmurat, (mum, mum, mum: |M m

[picture: cat]     Felis clamat,    nau nau:       |N n

[picture: horse & cart] Auriga sistens eqvos,      |

                  [MS hole: clamat] ó ó ó:        |O o

[picture: chick] Pullus pipit. pi pi:      |P p

[picture: cuckoo] Cuculus cuculat, (kukku, kukku: |Q q

[picture: dog]    Canis ringitur, err:   |R r

[picture: snake] Serpens sibilat, si:      |S s

[picture: jackdaw] Graculus volans,         |

                               clamat, Tae, Tae    |T t

[picture: owl]    Bubo ululat, ú ú:                |U u

[picture: hare]   Lepus vagit, vá:                 |W w

[picture: frog]   Rana coaxat, coax:       |X x

[picture: ass]    Asinus [MS hole]     y,y,y.      |Y y

[picture: fly]    Tabanus volitans,                |

                                Dicit, Ds,ds,ds,: |Z z

    Eamus jam in Mundum, specteramque omnia.

                     I. De - us.

     [picture: circular drawing of 'God']

          Deus fuit ab æterno,

          & manet in æternum.

          Lux in accessa,

          Potentia immensa,

          Bonitas inexhausta:

          qvæ intra se concepit.

          & extra se produxit.

          Res universas,

          qvas vocamus Mundum.    [catchword: II. Mun-]

14                   II. Mun-dus.

     [picture: circular drawing: the world]

Deus 1 creavit Mundum.

Coelum habet stellas, 2

Nubes 3 pendent in Aere:

Aves 4 volunt sub Nubibus.

Pisces 5, natant in Aqva.

Terra habet Montes 6, & Sylvas 7,

& Campos 8. & Animalia, 9, Hominesque 10,

Ita sunt qvatuor Elementa,

maxima Mundi corpora,

plena habitatoribus suis.   [catchword: III. Coe-]

                     III. Coe-lum.

     [picture: circular drawing: heaven]

Coelum 1 rotatur, Terra 2 stat in medio.

Sol 3 ubiubi est, fulget perpetuo.

(etiam si aliqvando obnubilatur.)

facitque radiis suis Lucem, lux Diem.

Ex opposito sunt Tenebræ, hoc est Nox,

qvæ etiam circumit.

Nocte Luna 4 splendet, Stella 5 micant

Mane est aurora, (6) & diluculum;

Vesperi 7 Crepusculum.          [catchword: IV. Ig-nis]

 16

                  IV. Ig - nis.

          [picture: rectangular: fire]

Ignis 1 ardet, & urit ligna.

Scintilla 2 eliditur è silice 3.

incidit in fomitem, 4:

unde Candela 5 accenditur.

Fumus 6 ascendit è flammæ;

Incendium 7 corripit ædificia.

Ex ardente Torre fit extinctus Titio 8:

ex candente Prunæ, mortuus Carbo 9,

Tandem manet Cinis, 10.

E Nube sicca 11 aliqvando coruscat, tonat, fulminat. 12.